ΛΕΞΙΚΟ ΝΟΜΙΚΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ - ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

422 Μ Μάρτυρες Ικανότητα προς μαρτυρία αλλά μη υποχρέωση προς εμφάνιση ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου έχουν και οι ανήλικοι σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας σύμφωνα με το άρθρο 19 παρ. 2 του Ν 3500/2006, το οποίο ορίζει ότι δεν κλητεύονται ως μάρτυρες στο δι- καστήριο, αλλά αναγιγνώσκεται η προδικαστική τους κατάθεση, εκτός αν η εξέτασή τους κρίνεται αναγκαία από το δικαστήριο. Τα ανήλικα θύματα ενδοοικογενει- ακής βίας ανήκουν στην κατηγορία των επονομαζόμε- νων «ευάλωτων μαρτύρων» , όπως και ταανήλικαθύμα- τα των αξιόποινων πράξεων που αναφέρονται στη διά- ταξη της παρ. 1 του άρθρου 226Α ΚΠΔ, τα οποία έχουν υποστεί σωματικήή και σεξουαλική κακοποίηση, λόγω της οποίας η κατ΄ αντιπαράσταση εξέταση με τον κα- τηγορούμενο είναι δυνατόν να τους προκαλέσει ση- μαντική ψυχική αναστάτωση και να επηρεάσει σημα- ντικά την ποιότητα και την αξιοπιστία της μαρτυρίας τους. Για τα ανήλικα λοιπόν θύματα αυτών των πράξε- ων προβλέπεται ειδικός τρόπος εξέτασης από παράγο- ντες της δίκης και τις διωκτικές αρχές, καθότι θεωρείται απολύτως επιβεβλημένη αφενός η λήψη αξιόπιστων προδικαστικών καταθέσεων και αφετέρου η διασφά- λιση αποτροπής νέων ψυχικών τραυμάτων μέσω μίας ιδιαίτερα επίπονης και οδυνηρής γι΄ αυτά ακροαματι- κής διαδικασίας. Αντίστοιχη είναι και η διάταξη του άρ- θρου 226Β ΚΠΔ. Εξαίρεση όχι της ικανότητας προς μαρτυρία αλλά και πάλι του βασικού καθήκοντος του μάρτυρα για εμφά- νιση ενώπιον της αρμόδιας δικαστικής αρχής και ει- δικό τρόπο εξέτασης προβλέπει το άρθρο 9 του Ν 2928/2001, το οποίο ορίζει τα μέτρα που λαμβάνο- νται για την αποτελεσματική προστασία των ουσιω- δών μαρτύρων σε υποθέσεις οργανωμένου εγκλήμα- τος, τρομοκρατικώνπράξεων, εμπορίας ανθρώπων και παράνομης διακίνησης μεταναστών. Και στις εν λόγω περιπτώσεις δεν μπορεί να γίνει λόγος για ανικανότη- τα προς μαρτυρία, αλλά για προστατευτικό και ιδιότυ- πο τρόπο εξέτασης των εν λόγωμαρτύρων. Ικανότητα προς μαρτυρία έχουν και οι συγγενείς του κατηγορούμενου, για ορισμένους, όμως, από τους οποίους το άρθρο 222 ΚΠΔ ορίζει ότι δικαιούνται να αρνηθούν την μαρτυρία και στην προδικασία και στο ακροατήριο. Έτσι ο νομοθέτης δεν θεωρεί ανίκα- νους προς μαρτυρία τον/την σύζυγο και τους εξ αίμα- τος συγγενείς του κατηγορουμένου έως και τον δεύτε- ρο βαθμό, αποδέχεται, όμως, ότι είναι πολύ πιθανό να περιέλθουν ορισμένες φορές σε ηθική αδυναμία προ- σέλευσης και κατάθεσης και αναγνωρίζει σε αυτούς το δικαίωμα όπως αρνηθούν την μαρτυρία. Σε αυτή λοι- πόν την περίπτωση δεν μπορεί να γίνει λόγος για ανι- κανότητα προς μαρτυρία, αλλά για εξάρτηση της κα- τάθεσης και της αποδεικτικής αξιοποίησης αυτής από την ελεύθερη βούληση των συγκεκριμένων προσώ- πων.Το αυτό βέβαια ισχύει και για τις διατάξεις των άρ- θρων 223 παρ. 4 και 357 παρ. 4 ΚΠΔ που καθιερώνουν το δικαίωμα της μη αυτοενοχοποίησης, ορίζοντας το δικαίωμα του μάρτυρα όπως αποκρύψει την επικίν- δυνη γι΄ αυτόν αλήθεια και δεν καταθέσει περιστατικά, από τα οποία θα μπορούσε να προκύψει η ενοχή του για αξιόποινη πράξη. Περαιτέρω, ειδικός τρόπος εξέτασης, που αφορά βέ- βαια το γενικό καθήκον όρκισης που βαρύνει κά- θε μάρτυρα, αναγνωρίζεται σε ορισμένα πρόσωπα, για την αξιοπιστία των οποίων ο νομοθέτης εξεδήλω- σε έντονη αμφιβολία, ορίζοντας στην διάταξη του άρ- θρου 221 ΚΠΔ ότι οι μάρτυρες αυτοί πρέπει να εξετά- ζονται ανωμοτί. Με βάση τα ανωτέρω και σε αντιδιαστολή με την ικα- νότητα προς μαρτυρία, το καθήκον μαρτυρίας των ικα- νών προς μαρτυρία προσώπων περιλαμβάνει τρία επι- μέρους καθήκοντα : α. Το καθήκον εμφάνισης, σύμ- φωνα με το οποίο, όταν υπάρχει νόμιμη κλήτευση του μάρτυρα, αυτός υποχρεούται να προσέλθει ενώ- πιον του αρμοδίου δικαιοδοτικού οργάνου και να κα- ταθέσει. Βάση θεμελίωσης της εν λόγω υποχρέω- σης συνιστούν τα άρθρα 209 και 229 ΚΠΔ, ενώ εξαι- ρέσεις προβλέπουν μεταξύ άλλων οι προαναφερόμε- νες διατάξεις των άρθρων 215 και 216 ΚΠΔ. β.Το καθή- κον όρκισης, το οποίο θεμελιώνεται στα άρθρα 218 και 229 εδ. γ΄ ΚΠΔ. Το άρθρο 218 ρυθμίζει την υποχρέωση και τον τρόπο όρκισης των μαρτύρων στο ακροατή- ριο. Την όρκιση των μαρτύρων στην προδικασία ρυθ- μίζει το άρθρο 219 ΚΠΔ, ενώ το άρθρο 221 ΚΠΔ προ- βλέπει περιπτώσεις εξέτασης μαρτύρων χωρίς όρκο γ. Το καθήκον κατάθεσης της αλήθειας, το οποίο θεμελι- ώνεται αφενός στο άρθρο 209 ΚΠΔ, που απαγορεύει σε όποιον κλητεύθηκε νόμιμα να αρνηθεί τη μαρτυρία και αφετέρου στο άρθρο 229 εδ. γ΄ ΚΠΔ που απειλεί με ποινή τον μάρτυρα εκείνον που αρνείται χωρίς νόμιμο λόγο τη μαρτυρία του. Εξαίρεση από την εν λόγω υπο- χρέωση εισάγουν μεταξύ άλλων οι προαναφερόμενες διατάξεις του άρθρου 212 ΚΠΔ (επαγγελματικό απόρ- ρητο) και του άρθρου 222 ΚΠΔ, που αφορά τους μάρ- τυρες συγγενείς του κατηγορούμενου. Περαιτέρω, η παραβίαση της υποχρέωσης του μάρτυρα όπως κατα- θέτει την αλήθεια τιμωρείται με τις ποινές της ψευδορ- κίας των άρθρων 224 και 225ΠΚ. Τέλος αναφέρεται ότι στην παρ. 3 στοιχ. δ΄ του άρ- θρου 6 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνονται δύο βασικά υπερα- σπιστικά δικαιώματα του κατηγορούμενου. Αφενός το δικαίωμα να εξετάζει τους μάρτυρες κατηγορίας ή να ζητά την εξέταση τέτοιων μαρτύρων και αφετέρου το δικαίωμα να επιτύχει την εξέταση μαρτύρων υπερά- σπισης υπό τους ίδιους όρους και υπό τους ίδιους περι- ορισμούς που ισχύουν για τους μάρτυρες κατηγορίας. Τα ως άνω υπερασπιστικά δικαιώματα αποτελούν επι- μέρους έκφανση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος ακρόασης (άρθρο 20 παρ. 1 Σ).