Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ 28 ματοποίησε -απ' όσο γνωρίζουμε- φιλοσοφική θεωρία. 66 Με τον «πολιτικό» 67 Ηρά- κλειτο άρχισε η επιστημονικής υφής επεξεργασία και εξέλιξη της φιλοσοφικής νό- ησης και σκέψης, 68 η οποία συνεχίζεται αενάως. 69 / 70 Υπενθυμίζεται ότι η «συμφιλί- ωση» 71 επιστήμης και φιλοσοφίας, (με την έννοια της ενσωμάτωσης και αποδο- χής των πορισμάτων της πρώτης από τη δεύτερη 72 ), έλαβε χώρα πολύ αργότερα, από τον χρόνο διατύπωσης των σκέψεων του Ηράκλειτου, (ήτοι τον 17ο αιώνα). Παρά ταύτα ο Ηράκλειτος κινήθηκε -παρά δηλ. το «μεταφυσικό» κλίμα που σκίαζε την εποχή του- σε άξονες «επιστημονικής λογικής», μακράν αμιγώς υπερβατικών αναζητήσεων. 73 Κινήθηκε από το ατομικό στο συλλογικό και από το υποκειμενικό προς το αντικειμενικό, (και αντίστροφα), από το μερικό στο γενικό και από το έθι- μο στον νόμο. 74 Υπ' αυτή την έννοια κάλλιστα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί κλα- 66.  Βλ. R. Geldard «Ηράκλειτος...», σελ. 22. Βλ, όμως, contra Ν. Δενδρινού «Κήρυγμα...», σελ. 104, ότι στο έργο του ο Ηράκλειτος κατέτεινε σε μια ηθική-πολιτική θεωρία. Με την ως άνω θέση συντάσσεται και ο Σ. Ωρομπίντο «Ηράκλειτος», σελ. 48. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν δη- μιούργησε ένα «σύστημα ιδεών», εξομοιούμενο με φιλοσοφική θεωρία, («Το σύστημα δεν εί- ναι η αφετηρία μας, όσο το στοιχείο μέσα στο οποίο τα επιχειρήματα μας διαβιούν», βλ. έτσι L. Wittgenstein «Αφορισμοί...», σελ. 107.) 67.  Βλ. σχετικά Γ. Φαράντου «Ο Ηράκλειτος...», σελ. 26, για το γεγονός ότι ο Ηράκλειτος δεν ήταν απολιτικός. Αντίθετα, όπως σημειώνει ο Γ. Βρύζας «Ηράκλειτος...», σελ. iii, υπήρξε «πολιτικός φιλόσοφος». 68.  Οι H. Diels - W. Kranz «Οι Προσωκρατικοί», σελ. 19, σημειώνουν ότι ο Ηράκλειτος θεωρείται δικαίως ο εισηγητής του λόγου στη Ελληνική φιλοσοφία. Βλ. επίσης Τσέλλερ-Νεστλέ «Ιστο- ρία...», σελ. 31. Ο Η. Νικολούδης «Έννοια και χρησιμότητα της φιλοσοφίας», εκδόσεις Γρηγό- ρη, σελ. 47 και 75, αμφισβητεί τη φιλοσοφική ταυτότητα του Ηράκλειτου. 69.  Άλλωστε, ας μη διαφεύγει, στη φιλοσοφία δεν υφίστανται αποκλειστικές και «τελειωτικές» λύσεις, παρά μόνον γενικές γραμμές και κατευθύνσεις. Όπως δίδασκε και ο W. Wundt, (βλ. Χ. Θεοδωρίδη «Εισαγωγή...», σελ. 59), η φιλοσοφία ακολουθεί και συμπληρώνει τις επιστήμες και είναι η «γενική επιστήμη», που έχει έργο να ενώσει σε ένα σύστημα χωρίς εσωτερική αντί- φαση τις γενικές γνώσεις των κατ΄ ιδίαν επιστημών. 70.  Στην ουσία «στη μετώπη της φιλοσοφικής δομής του Ηράκλειτου βρίσκεται γραμμένος ο με- γάλος λόγος: είσιέναι θαρρούντας», βλ. έτσι Γ. Φαράντος «Η πολιτική...», σελ. 64, ο οποίος αντιλαμβάνεται την Ηρακλείτεια πρόταση ως «έχετε θάρρος και προχωρήστε στη φιλοσοφι- κή επεξεργασία, στον προβληματισμό, στην ανάλυση, και στην πρακτική κριτική της καθημε- ρινής πολιτικής πραγματικότητας». Βλ. σχετικά με την έκφραση «είσιέναι θαρρούντας» Αρι- στοτέλους «Περί ζώων μορίων», εκδόσεις Κάκτος, 1994, 645a, 17. 71.  Βλ. Ε. Παπανούτσου «Πρακτική ....» σελ. 12 72.  Ας μη διαφεύγει, όμως, η επισήμανση του ιδρυτή του «Κύκλου της Βιέννης» Moritz Schlick ότι η φιλοσοφία αναζητά το νόημα και η επιστήμη την αλήθεια. 73.  Βλ. και Θ. Παπαδόπουλου «Η φιλοσοφία...», σελ. 258. Ο M. Heidegger «Λόγος...», σελ. 28, θέτει επί τάπητος το ερώτημα αν δηλ. αυτό πού λέγει ο Ηράκλειτος πρέπει να είναι άμεσα κατα- νοητό στον καθημερινό κοινό νού. Οι G.S. Kirk, J.E. Raven, M. Schofield «Οι προσωκρατικοί...», σελ. 208, σημειώνουν ότι είναι πολύ πιθανό ότι ο Ηράκλειτος δεν ενδιαφερόταν για αστρο- νομικές λεπτομέρειες. 74.  Βλ. Ε. Ρούσσου «Ηράκλειτος», σελ. 15 και Θ. Κεσσίδη «Ηράκλειτος», σελ. 81 και του ιδίου «Από το μύθο...», σελ. 255 και 257.