Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ 29 σικός ορθολογιστής. 75 Παραφράζοντας δε τον A.C. Grayling 76 ο Ηράκλειτος ακο- λούθησε σταθερά το δόγμα vitam impedere vero, (αφιέρωσε τη ζωή σου στην αλή- θεια), με άξονα το λογικά ορθό και το ηθικά επιβεβλημένο. 77 Ο Ηράκλειτος ούτε νομικός υπήρξε ούτε στα διασωζόμενα 78 αποσπάσματα των σκέψεων του ασχολείται αποκλειστικά 79 με την προβληματική του Δικαίου, (ούτε υπό την έννοια του ειδικότερου περιεχομένου του ή των επιβαλλόμενων διατά- ξεων 80 ). Έθεσε, όμως, ως αναγκαία προϋπόθεση επιβίωσης των συλλογικών/κοι- νωνικών δομών, της ίδιας δηλ. της έννοιας της πόλης, μια σειρά προϋποθέσεων, 81 από την ύπαρξη μιας ελάχιστης συγκλίνουσας προς το κοινό συμφέρον συναντί- ληψης των κοινωνών και την έννοια του μέτρου μέχρι την έννοια του γεγονό- τος και την υιοθέτηση της ευθύνης του προσωπικού πταίσματος. Θεμελίωσε, δηλ. ουσιαστικά το δογματικό υπόβαθρο κάθε έλλογης νομικής/κοινωνικής ρύθμισης- συμβίωσης. 82 Δημιούργησε, με άλλα λόγια, όπως επισημαίνει και ο Ν. Δενδρινός, 83 την έννοια και κατάστρωσε το περιεχόμενο της φιλοσοφικής «ηθικής», και της 75.  Βλ. ενδεικτικά Β. Νανοπούλου «Η φιλοσοφία του Alain Badiou...», σελ. 21. Ο Κ. Αξελός «Ο Ηράκλειτος...», σελ. 145, απορρίπτει τον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό και του αποδίδει αυ- τόν του ποιητή, στοχαστή. Σε μια προφανή, όμως, αντίφαση λίγο πριν, (σελ. 144), σημειώνει: «Ο Ηράκλειτος πρώτος προσπαθεί να συλλάβει με τον λογισμό, τον λόγο και να εκφράσει με τη γλώσσα, τον λόγο, το ένα νόημα της ολότητας του είναι». Ο Σ. Ωρομπίντο «Ηράκλειτος», σελ. 18, σημειώνει ότι «υπήρχε η ροπή προς τον ορθολογισμό αλλά όχι η ρέουσα καθαρότη- τα του συλλογιστικού μυαλού, το δημιούργημα των Σοφιστών». Τέλος, ο Σ. Πανάγου «Ηρά- κλειτος - Σωκράτης...», σελ. 381, επισημαίνει ότι ο Ηράκλειτος παρέμεινε αυστηρά στον χώρο της έλλογης γνώσης. 76.  Στο εισαγωγικό του σημείωμα στο έργο του Α. Schopenhauer «Η τέχνη...», σελ. 17-18. 77.  Βλ. έτσι Δ. Παπαδής «Ηράκλειτος...», σελ. 17. 78.  Περί τα 130, βλ. σχετικά και Θ. Χρηστίδη «Ο Ηράκλειτος...», σελ. 29. 79.  Αν, και όπως επισημαίνει η Κ. Παπαλεξίου «Εισαγωγή στην οντολογία...», σελ. 65, όλοι οι προ- σωκρατικοί -με ρητή αναφορά στον Ηράκλειτο- ενδιαφέρθηκαν για τις αρχές της δικαιοσύ- νης, του νόμου, της πολιτείας και της δημοκρατίας. 80.  Προφανώς «γνώριζε» αυτό που παραστατικά είχε επισημάνει και ο Pascal , (βλ. K. Engisch «Ει- σαγωγή...», σελ. 20), «δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε δίκαιο ή άδικο, που να μην αλλάζει φύση ανάλογα με την γεωγραφική περιοχή... Το δίκαιο έχει τις εποχές του ... Αλήθεια δώθε από τα Πυρηναία, πλάνη εκείθε». Τον Ηράκλειτο αφορούσε δηλ. η αφηρημένη ιδέα του Δικαίου ως δογματικό μέγεθος, πέραν ειδικότερων ρυθμίσεων, (κλασική φιλοσοφική προσέγγιση). 81.  Που θα μπορούσαν να εξομοιωθούν με την έννοια και της «διαδικασίας», η οποία αποτελεί ένα κοινωνικό (υπο)σύστημα, βλ. σχετικά Ν. Luhmann «Legitimation...», σελ. 27. 82.  Aν και στην «αφηρημένη» ανάγνωση της η «νομική» σκέψη του Ηράκλειτου εμφανίζεται -άτυπα- ως ιστορική συνέχεια προηγούμενων φιλοσοφικών προσπαθειών, δεδομένου ότι ««έκτοτε -από την εποχή του Ησίοδου- άρχισε η ωραία περιπέτεια του στοχασμού, καθώς αναζητεί την ουσία της δικαιοσύνης, μέσα σ΄ένα λαβύρινθο, που συγκροτείται από δυόμισυ χιλιάδων χρόνων πολυπρισματικές θεωρίες, συζητήσεις και αντιπαραθέσεις», Κ. Βουδούρης, Πρόλογος στον τόμο της ελληνικής φιλοσοφικής εταιρείας «Περί δικαιοσύνης» - On justice, 1989, σελ. ΧΙΙΙ. 83.  «Κήρυγμα...», σελ. 83.