Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ 32 H εκπαίδευση του δεν είναι γνωστή. «Ούτος εμαθήτευσεν ουδενί των φιλοσό- φων, φύσει και επιμελεία ησκήθη». 97 Το βέβαιον είναι ότι είχε μελετήσει τον Όμη- ρο, τον Ησίοδο, τον Αρχίλοχο, τον Ξενοφάνη, (του οποίου είναι συνεχιστής υπό μια έννοια), και τον Εκαταίο, όπως προκύπτει από το «έργο» του. 98 Φέρεται 99 να έχει συγγράψει ένα βιβλίο, 100 (επρόκειτο μάλλον για συλλογή αποφθεγμάτων, αφορι- στικών σκέψεων, 101 και σύντομων σχολίων), με τίτλο «Περί φύσεως», 102 διακρινό- μενο σε τρία μέρη, το «σύμπαν», η «πολιτική», και η «θεολογία». 103 Σημειώνεται ότι δεν ήταν «οπαδός» καμίας θρησκείας ούτε των τότε σύγχρονων Μυστηρίων. 104 Το «έργο» του το πρόσφερε στο ναό της Αρτέμιδας, (που λειτουργούσε και ως βιβλιο- θήκη, και αποτελούσε τον ασφαλέστερο τόπο διάσωσης του 105 ), ο οποίος αργότε- ρα πυρπολήθηκε από τον Ηρόστρατο, 106 στην προσπάθεια του τελευταίου να τύ- χει αθανασίας μέσω της συγκεκριμένης πράξης του. Ο Διογένης Λαέρτιος 107 σημει- ώνει ως άλλους πιθανούς τίτλους του βιβλίου του Ηράκλειτου «Ακριβές οιάκισμα προς στάθμην βίου», (δηλ. ακριβής οδηγός για τη στάθμιση, της ζωής 108 ), «Γνώμων ηθών, τρόπου κόσμος ενός των ξυμπάντων», (γνώμονας ηθικής, κοσμιότητα του ενιαίου τρόπου των πάντων), και «Μούσαι». 109 97.  Βλ. «Λεξικό» Σούδα 472, σελ. 131. Ο Ε. Ρούσσος «Ηράκλειτος», σελ. 26, το θεωρεί μάλλον απί- θανο. Ο E. Hussey «Ηράκλειτος», σελ. 180, τον χαρακτηρίζει ως «αυτόφωτο» φιλόσοφο. Ο Ιω- άννης Φιλόπονος εμφανίζει τον Ηράκλειτο μαθητή του σκεπτικιστή Πύρρωνα του Ηλείου, βλ. Σέξτου «Πυρρώνεις Υποτυπώσεις», τ. Α, σελ. 123. 98.  Όπως επισημαίνει ο Ε. Ρούσσος «Ηράκλειτος», σελ. 27, από το ίδιο το έργο του τεκμηριώνε- ται η πολύ-επίπεδη γνώση του. 99.  Βλ. Διογένους Λαέρτιου IX 5-6. 100.  Το οποίο οι Τσέλλερ-Νεστλέ «Ιστορία...», σελ. 28, θεωρούν ότι ήταν γνωστό στην Αθήνα και στην Ελέα. 101.  Τα σωζόμενα αποσπάσματα μοιάζουν πολύ με προφορικές ρήσεις, διατυπωμένες με συνο- πτική και «εντυπωσιακή», μορφή, βλ έτσι G.S Kirk, J.E. Raven, M. Schofield «Οι προσωκρατι- κοί...», σελ. 193 επόμ. 102.  Μερικοί τιτλοφορούν το σύγγραμμα ως «Μούσαι». Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος αφού η ενα- σχόληση των προσωκρατικών με τη φύση είναι καθοριστική. Ανάλογους τίτλους έχουν τα έργα του Αναξίμαδρου, του Παρμενίδη, τον Εμπεδοκλή, του Αναξαγόρα, του Διογένη του Απολλωνιάτη, του Φιλόλαου και του Μέλισσου, βλ. σχετικά και Κ. Παπαλεξίου «Εισαγωγή στην οντολογία...», σελ. 25. Ο όρος φύση είναι αποτέλεσμα του φύω, εκφράζει δηλ. μια εξε- λικτική διαδικασία, βλ. σχετικά και Κ. Βαμβακά «Οι θεμελιωτές...», σελ. 17. 103.  Βλ. σχετικές αντιρρήσεις και επισημάνσεις Γ. Κορδάτου «Ιστορία της αρχαίας...», σελ. 81. 104.  Βλ. Γ. Γεωργακόπουλου «Ηράκλειτος...», σελ. 45. 105.  Βλ. σχετικά Ε. Ρούσσου «Ηράκλειτος», σελ. 29. 106.  21 Ιουλίου του 356 π.Χ. Βλ. σχετικά και Κ. Παπαλεξίου «Εισαγωγή στην οντολογία...», σελ. 81. 107.  Επικαλούμενος τον Διόδοτο, IX 15. Βλ. και Α. Κυριαζόπουλου «Ηράκλειτος», σελ. 36. 108.  Αναφερόταν δηλ. στη ζωή του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία και οι φυσικές ιδέες χρησί- μευσαν μόνον ως παραδείγματα. Βλ. έτσι Θ. Χρηστίδης «Ο Ηράκλειτος...», σελ. 436. 109.  Βλ. σχετικά Ν. Δενδρινού «Κήρυγμα...», σελ. 70, ο οποίος, όμως, σημειώνει ότι πιθανότερος τίτλος ήταν «Περί Πολιτείας».