ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

81 Β. Αρχαία Ελληνικά Δίκαια Ως πηγές 195 για την δίκη χρησιμοποιούνται, όμως, και οι γενικές πηγές, δηλαδή τα αντικείμενα, τα έγγραφα, οι πάπυροι και οι επιγραφές που παρέχουν πολύτιμες πλη- ροφορίες σχετικές με το πώς διεξαγόταν η ποινική ή αστική δίκη στην Αθήνα. Ενώ υπάρχουν πολλά έργα που γενικά περιγράφουν την διαδικασία της απονομής της δικαιοσύνης στην αρχαία Αθήνα και Ελλάδα, και πλείστα άλλα που αναπτύσ- σουν μια γενική φιλοσοφική, κοινωνική, ηθική προβληματική απτόμενη της δίκης, ωστόσο, η συστηματική και με σαφήνεια παρουσίαση της δίκης, όπως ακριβώς αυ- τή διεξάγεται στην Αθήνα το 399 π.Χ. με βάση τις πρωτογενείς και δευτερογενείς, τις ειδικές και γενικές πηγές έχει γίνει μόνο από τον Χαράλαμπο Σταμέλο στην ει- δική επιστημονική του έρευνα που έχει δημοσιευθεί 196 . Ο συνδυασμός των πληρο- φοριών των πηγών αποσκοπεί εδώ στην σαφή παρουσίαση της δίκης του Σωκράτη βάσει του αττικού δικονομικού δικαίου. Όπου κρίνεται απολύτως αναγκαίο, γίνεται αναφορά και σε άλλα ζητήματα, είτε σε νομικά ζητήματα άσχετα προς την δίκη, ή σε κοινωνικά, πολιτικά και ηθικά ζητήματα σχετικά με την δίκη. Αυτές οι αναφορές γί- νονται, πάντως, κυρίως σε υποσημειώσεις, ώστε να μην χάσει ο αναγνώστης την ευ- καιρία να δει «ζωντανά» πώς εξελίχθηκε από την αρχή μέχρι το τέλος η πιο συγκλο- νιστική δίκη όλων των εποχών 197 . Μία προγενέστερη «δίκη» του Σωκράτη (403 π.Χ.) Πριν ο Σωκράτης έρθει αντιμέτωπος με την Ηλιαία των 501 198 δικαστών (Αθηναίων πολιτών) το 399 π.Χ., μία άλλη «οιονεί» δίκη διεξάγεται κατά του Σωκράτη το 403 π.Χ. ενώπιον δύο εκ των Τριάκοντα που κυβερνούν τότε στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, ένας νέος νόμος, τον οποίο εισηγούνται ο Κριτίας (μαθητής του Σω- κράτη) και ο Χαρικλής, απαγορεύει την διδασκαλία της τέχνης λόγων, δηλαδή την διδασκαλία της ικανότητας για λογική συζήτηση. Κριτίας και Χαρικλής καλούν στην συνέχεια τον Σωκράτη ενώπιόν τους και του ανακοινώνουν την απόφασή τους: «απαγορεύεται να συνομιλείς με νέους» 199 . Του λένε μάλιστα να μην συνεχίσει τον χαρακτηριστικό τρόπο φιλοσοφικής διδασκαλίας, μολονότι ο Κριτίας ως μαθητής του Σωκράτη έχει επωφεληθεί από αυτήν (ίσως γι’ αυτό ο Κριτίας είναι ο ένας που πρότεινε τον νόμο αυτό). 195. Το κείμενο που ακολουθεί στο παρόν πόνημα είναι βασισμένο στην μελέτη του Χαράλαμπου Στα- μέλου (βλ. επόμενη σημείωση). 196. Σταμέλος Χ., Σωκράτης: η πιο ιστορική δίκη βήμα προς βήμα , Περιοδικό Ιχώρ, 2001. 197. Μετά, ίσως, από αυτήν κατά του Ιησού Χριστού, ενώ εξαιρετικό ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η σύ- γκριση των δύο δικών (πλαίσιο νόμων ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου, τήρηση ή όχι αυτών, κοκ) σε ξεχωριστή μονογραφία. 198. 501 ήταν οι δικαστές σε περίπτωση εκδίκασης υποθέσεων δημοσίου ενδιαφέροντος (γραφών), 401 σε ιδιωτικές υποθέσεις (δικών) (για την διάκριση γραφή – δίκη βλ. πιο κάτω) που η αξία του επίδικου αντικειμένου υπερέβαινε τις 1000 δραχμές και 201 σε ιδιωτικές υποθέσεις που η αξία του επίδικου αντικειμένου ήταν μικρότερη των 1000 δραχμών. Biscardi, 425. 199. Ξενοφών, Απομνημονεύματα στου Stone, 248 –249.