ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

82 Ιστορία του Δικαίου - Ελλάδας και Κύπρου Ως εδώ νομικά διαφαίνονται τουλάχιστον δύο σημεία άξια περαιτέρω προσοχής. Πρώτον , σε αντίθεση με την χρονικά επόμενη περίοδο, αυτή της δημοκρατίας, κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της Αθήνας από τους Τριάκοντα επιβάλλεται χωρίς ιδιαίτερη νομική διαδικασία από τους ίδιους τους νομοθέτες που λειτουργούν και ως εκτελεστική και ως δικαστική εξουσία, από τον Κριτία και τον Χαρικλή, στον Σωκρά- τη να μην συναναστρέφεται με νέους (πρώτη εντολή) και να μην συνεχίσει τον τρό- πο διδασκαλίας του (δεύτερη εντολή). Δεύτερον , ενώ η δεύτερη εντολή βασίζεται στον νόμο που μόλις εξεδόθη, η πρώ- τη εντολή περιορίζει το «ατομικό δικαίωμα» του Σωκράτη να συναναστρέφεται με τους νέους. Επιβάλλεται με την πρώτη εντολή , δηλαδή, στον Σωκράτη ένας «περιο- ριστικός όρος», να μην συναναστρέφεται με τους νέους, ο οποίος δεν έχει απ’ ευθεί- ας έρεισμα στον νόμο που απαγορεύει την διδασκαλία της τέχνης λόγων. Ο Σωκρά- της θα μπορούσε να τηρεί τον νόμο, να μην διδάσκει την τέχνη λόγων, αλλά να ομι- λεί για άλλα θέματα με τους νέους. Με την απόφαση αυτή των Κριτία και Χαρικλή επιβάλλεται με τρόπο παράνομο 200 στον Σωκράτη να μην ομιλεί με τους νέους για κανένα θέμα. Η επιβολή «ποινής» χωρίς νόμο σήμερα θεωρείται παράνομη και αντι- συνταγματική. Στην Αθήνα των Τριάκοντα (αλλά και στην δημοκρατική Αθήνα 201 ) εί- ναι ένα πραγματικό και νομικό γεγονός, το οποίο βίωσε ο ίδιος ο Σωκράτης. Σχετικά με την δεύτερη εντολή λεκτέα τα ακόλουθα: είναι απλώς μια « ανακοίνωση » προς τον Σωκράτη, με ιδιάζουσα βαρύτητα μεν, αλλά νομότυπη και χωρίς να εμπε- ριέχει ποινή. Εξειδικεύοντας το περιεχόμενο του νόμου ως εκτελεστική και δικαστι- κή εξουσία οι δύο εκ των Τριάκοντα τον διατάζουν να μην συνεχίσει τον τρόπο δι- δασκαλίας του. Ο Ξενοφών ισχυρίζεται μάλιστα 202 , ότι ο νόμος ψηφίστηκε ειδικά για τον Σωκράτη. Ωστόσο, ποινή για πράξεις του παρελθόντος οι Τριάκοντα δεν επι- βάλλουν στον Σωκράτη. Δύο ακόμα σημεία που χρήζουν προσοχής και επισήμανσης προκύπτουν από τον διάλογο που είχε ο Σωκράτης με τους «δικαστές» του, τον Κριτία και τον Χαρικλή. Σωκράτης: Μπορώ να σας ρωτήσω, σε περίπτωση που δεν καταλαβαίνω κάποιο από τα σημεία των απαγορεύσεών σας; Κριτίας 203 : Μπορείς. Νομικά η αξία της απάντησης του Κριτία είναι η εξής. Ο Σωκράτης έχει το «δικαίω- μα της ακρόασης». Και στην δίκη είχε το δικαίωμα της απολογίας, άρα εδώ οι Τριά- κοντα επιδεικνύουν πνεύμα «δημοκρατικότητας». Ίσως ρόλο να παίζει το γεγονός ότι ο Σωκράτης είναι ήδη 66 ετών, αξιοσέβαστος πολίτης και δάσκαλος του Κριτία. 200. Ο νόμος απαγόρευε την διδασκαλία της τέχνης λόγων, δεν απαγόρευε την συναναστροφή με τους νέους. 201. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 545 και βλ. πιο κάτω, σ. 89. 202. Ξενοφών, Απομνημονεύματα στου Stone, 251. 203. Το γεγονός ότι απαντά ο Κριτίας δεν ερείδεται σε ιδιαίτερη νομική διαδικασία, όπως αναφέρεται και ανωτέρω.