ΔΙΚΑΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

Δίκαιο προστασίας καταναλωτή 51 Ε. ΠΕΡΑΚΗΣ/Χ. ΛΙΒΑΔΑ Άρθρο 1α Ν 2251/1994 δράσει στην εισαγόμενη διαφοροποίηση της προστασίας των συναλλασσομένων και ενδεχο- μένως στο αν μπορεί καν να αντέξει την προστασία αυτή. Από την πλευρά της, η εμποροδικαιική θεώρηση του δικαίου του καταναλωτή έχει δύο ει- δικές παραμέτρους: Πρώτον, για το εμπορικό δίκαιο το δίκαιο του καταναλωτή αποτελεί δί- καιο αγοράς 10 (και άρα δίκαιο «των καταναλωτών» ): Ο καταναλωτής εντάσσεται στη γενι- κότερη αλυσίδα της μαζικής διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών 11 , η προστασία του δε συν- δυάζεται με άλλους τρόπους παρέμβασης, όπως είναι το δίκαιο του αθέμιτου και του ελεύθε- ρου ανταγωνισμού 12 . Οι συναλλαγές «στενού κύκλου», εκείνες δηλ. που λαμβάνουν χώρα εκτός αγοράς, δεν έχουν τα χαρακτηριστικά που δημιουργούν την ανάγκη προστασίας (έλ- λειμμα πληροφόρησης, ισχύς προμηθευτή). Δεύτερον, το εμπορικό δίκαιο αναγνωρίζει ως μέτρο της καλής ρύθμισης την αποτελεσματικότητα των κανόνων. Προς τούτο μετρά όχι μό- νο την ωφέλεια, αλλά και το κόστος που οι κανόνες προκαλούν. Εδώ θα πρέπει να παρατη- ρηθεί ότι όσο ισχυρότερη ή πιο εκτεταμένη είναι η προστασία του καταναλωτή, τόσο αυξάνε- ται το κόστος για την επιχείρηση, την κοινωνία, αλλά και για τον ίδιο τον καταναλωτή, στον οποίο μπορεί τελικά να επιρρίπτεται (και συνήθως θα επιρρίπτεται) τμήμα ή και το σύνολο του κόστους (π.χ. με υψηλότερες τιμές, επαχθέστερα επιτόκια κ.λπ. ) 13 . Ο εμπορικολόγος βλέ- πει με κάποια επιφύλαξη τη διεύρυνση (ή και γενίκευση) της προστασίας, όχι διότι δεν ανα- γνωρίζει ότι κάποια ρύθμιση θα ήταν δικαιότερη εφαρμοζόμενη και σε άλλα πρόσωπα, πλην των καταναλωτών, αλλά διότι, λόγω του φαινομένου επίρριψης του κόστους στον προστα- τευόμενο, η προστασία περισσοτέρων οδηγεί τελικά σε επιδότηση εκείνων που την έχουν λι- γότερο ανάγκη από εκείνους που την έχουν περισσότερο. Η διατάραξη των όρων συναλλα- γών σε γενικότερο επίπεδο και του ανταγωνισμού αποτελεί και αυτή μέρος των ανησυχιών του εμπορικολόγου. Η εμποροδικαιική θεώρηση του καταναλωτή τάσσεται μάλλον με την άποψη της διατήρησης του δικαίου προστασίας τούτου, χωρίς όμως ένταξή του στο γενικό αστικό δίκαιο, και με την πολύ προσεκτική επέκτασή του (τουλάχιστον ερμηνευτική) σε κά- θε ασθενή συναλλασσόμενο 14 . Δεν είναι τυχαίο, ότι η πιο γενικευμένη προστασία προτείνε- 10. Βλ. Ι. Σχινά, Ιδέες και κατευθύνσεις του Ν 2251/1994, Digesta 1998-1999, 1 (2). Βλ. όμως και Καζάκο (1987), Αστικό δίκαιο, οικονομία της αγοράς και προστασία των καταναλωτών. 11. Για τη μαζικότητα των εμπορικών συναλλαγών ως συστατικό στοιχείο της «ταυτότητας» του εμπο- ρικού δικαίου βλ. Περάκη (2011), Γενικό Μέρος του εμπορικού δικαίου, 25-26. 12. Για την ανάγκη «ισόρροπης λειτουργίας» του δικαίου του ανταγωνισμού και του δικαίου προστα- σίας του καταναλωτή βλ. Λιακόπουλο (1993), ό.π., 24, 31. 13. Βλ. για το ζήτημα αυτό Χριστιανό (2007), Η προστασία του καταναλωτή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα – μια κοινωνική πολιτική με «παράπλευρες απώλειες», εις: Κοινοτικό Δίκαιο και ΕμπΔ, 2007,181, Haupt , An economic analysis of consumer protection in contract law, GLJ 2003, 1137. Κριτική αντιμετώπιση της ιδέας αυτής βλ. από Δέλλιο (2005), ό.π., 199. 14. Βλ. χαρακτηριστικά Αλεξανδρίδου , Νέες τάσεις του κοινοτικού νομοθέτη – το παράδειγμα της Οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ΔΕΕ 2006,855 (859): «Αν η αντιμετώπιση των προ- βλημάτων που συνδέονται με την προστασία του καταναλωτή γενικευτεί, υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί τάση υποτίμησης της σημασίας τους, αφού οι ρυθμίσεις που θα τα αντιμε- τωπίζουν, θα αφορούν σε όλες τις συναλλαγές, δηλ. και στις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσε- ων. Επιβάλλεται λοιπόν να διατηρηθεί ο κλάδος αυτός ως αυτοτελής κλάδος δικαίου, που καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις διαφορετικές από εκείνες που καλείται να αντιμετωπί- σει το εν γένει δίκαιο των συμβάσεων». 6