ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΤΑ ΝΟΜΙΚΑ ΕΝΑ MINI MANIFESTO

36 Υπάρχουν όμως και όρια. Είναι κοινωνικός εκτροχιασμός, όταν ένας νόμος με τις διατάξεις του, θίγει βάναυσα, την ηθικοδικαιϊκή ευαισθησία του μέσου ανθρώπου. III. Για να εμποδίσει όσον είναι δυνατόν αυτόν τον εκτροχιασμό, μας λέγει ο Ευάγγελος Πα- πανούτσος: Η φιλοσοφία του Δικαίου, εισάγει από τους χρόνους κιόλας του Αριστοτέλη και με το στόμα του, την έννοια της «επιείκειας». Το «επιεικές κατά την θαυμαστή εννοιολογική διακρί- βωση του Σταγειρίτη, δεν είναι άλλο «γένος» «παρά το δίκαιον», ταυτίζεται με αυτό και είναι σπουδαιότερο από μιαν ορισμένη μορφή δικαίου, από το κατ’ ανάγκη σχηματικό και σε γενικές γραμμές διατυπωμένο δίκαιο. Το επιεικές είναι επανόρθωμα δικαίου. Επιείκεια λοιπόν είναι όχι απλώς η συμπλήρωση των χασμάτων του νόμου με τη σύμφωνη προς το πνεύμα του, ερμηνεία των διατάξεων του, στις περιπτώσεις που δεν έχουν, ή δεν μπο- ρούσαν να έχουν προβλεφθεί, αλλά η εξειδίκευση των κανόνων του δικαίου στις καθέκαστα πε- ριπτώσεις κατά τέτοιον τρόπο, ώστε με βάση το βαθύτερο νόημα του δικαίου και την πραγμα- τική βούληση του νομοθέτη, να επανορθώνονται τα αμαρτήματα που συνεπιφέρει η καθολική και κατ’ ανάγκην σχηματική διατύπωση των κανόνων αυτών, κι’ έτσι να αποτρέπεται ο εκτροχι- ασμός του τυπικού δικαίου σε ουσιαστική αδικία. Το κύριο νόημα της αριστοτελικής επιείκειας, είναι η ουσιαστικότερη απονομή της δικαιοσύνης κατά το βαθύτερο πνεύμα του νομοθέτη (και όχι κατά το στενό γράμμα του νόμου). Εδώ ας θυ- μηθούμε το χριστιανικό ότι: « ... Το μεν γράμμα αποκτείνει το δε πνεύμα ζωοποιεί», ή αυτό που λέει η λαϊκή σοφία, ότι το δίκαιο πρέπει να είναι δίκιο: Άρα το ανεπιεικές, είναι άδικο. Από την άποψη αυτή η «επιείκεια» έρχεται να μετριάσει ή και να προλάβει τα αναπόφευκτα ατοπήματα του τυπικού δικαίου και να φέρει τους κανόνες του πιο κοντά από το ηθικό νόημα της δικαιοσύ- νης. Άρα ένας προφανώς ή κραυγαλέα ανήθικος νόμος, με βάση την ιεραρχία των κανόνων του δικαίου, έχει όλα τα προσόντα να παραμερισθεί από τον σωστό δικαστή, ως αντισυνταγματικός. IV. Κατά τον καθηγητή Θεόφιλο Βορέα, από την συνήθεια και το έθιμο προερχόμενο το συν τω χρόνω, γραπτό δίκαιο, υπόκειται διαδοχικά σε κάθε λογής μεταρρυθμίσεις, μεταβάλλεται, αυ- θαίρετα παραβαίνεται, ή γίνεται χρήση του μονομερής ή χρησιμοποιείται για ορισμένα ενδιαφέ- ροντα. Έτσι, πολλές, όχι δίκαιες διατάξεις, προστίθενται στο ισχύον δίκαιο, τουλάχιστον παρο- δικά διότι η βούληση του δικαίου και η λαϊκή συνείδηση έχουν πάντα, ευτυχώς, την τάση να αφαιρούν το άρρυθμο και άδικο και παράλογο και αυθαίρετο στοιχείο, που είναι εχθροί του δικαίου. Ορθό είναι το δίκαιο εάν είναι αληθινό, όπως το καταλαβαίνει ο μέσος κοινωνικός άν- θρωπος, όπως λέει ο καθηγητής Λιτζερόπουλος, όσον δε περισσότερο το θετικό δίκαιο, διέπε- ται από τον κοινωνικό λόγο και την κοινωνική βούληση, τόσο γίνεται λογικό δίκαιο. Και είναι το δίκαιο λογικό, όταν εξυπηρετεί σκοπούς αληθινά κοινωνικούς. Και καταλήγει ο φιλόσοφος Βορέας, πολύ λαμπρά: «... Επειδή δε η βούλησις η άγουσα εις την εξήγησιν της ανθρώπινης κοινωνίας είναι ηθική, οφείλει και το δίκαιον να υποτάσσεται εις την έννοιαν της ηθικότητος. Δεν πρόκειται περί συγχύσεως της ηθικής και του δικαίου, πρόκειται μόνον περί της αρμονικής σχέσεως δικαίου και ηθικής ην απαιτεί η κοινωνική βούλησις και η αρχή του πολιτισμού ...». Το δίκαιο και ηθική, μας λέει περαιτέρω ο φιλόσοφος, είναι «έκγονα» που προήλθαν από την αυτήν ρίζα και αναπτύσσονται και αυτοτελώς αλλά και σε αμοιβαία επίδραση μεταξύ τους!! Το συμπέρασμα μας εδώ είναι, ότι έναν φανερά ανήθικο νόμο, πρέπει ο σωστός δικαστής, να βρίσκει τρόπο να τον παραμερίζει, μετατρεπόμενος έτσι σε όργανο της λαϊκής θέλησης και μετέχοντας άμεσης δημοκρατικής νομιμοποιήσης, λέει ο Αλέξανδρος Σβώλος. V. Γράφουμε στον παραπάνω τίτλο του παρόντος κειμένου μας, ότι, κατ’ εξαίρεση, ο σκο- πός αγιάζει τα μέσα, όταν η ηθική απαξία των μέσων ωχριά μπροστά στην ιερότητα του σκοπού. Ας αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Κατά όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κα- τοχής στην Ελλάδα, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν και οι Έλληνες Εβραίοι, υφίστανται τις