ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

Δικαστική Ψυχολογία 127 μαύρα και τους ζητείται να μετρήσουν πόσες φορές οι παίκτες της λευκής ομάδας ανταλλάσσουν πάσες με την μπάλα. Η σωστή απάντηση στην κανο- νική διάρκεια του τεστ ήταν 34 πάσες. Σκοπός του τεστ ήταν η επικέντρωση της προσοχής των συμμετεχόντων σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Μετά το τέλος του τεστ, ρωτήθηκαν αν είδαν έναν γορίλα. Οι μισοί από τους ερωτηθέντες απάντησαν «όχι βέβαια». Στην πραγματικότητα, σε κάποια στιγμή μια φοιτήτρια ντυμένη γορίλας βρέθηκε στο κέντρο, χτύπησε το στή- θος της (σα γνήσιος γορίλας) και αποχώρησε από το βίντεο, αφού είχε πα- ραμείνει στο οπτικό πεδίο των παρατηρητών επί 9 περίπου δευτερόλεπτα ! Το τεστ αυτό, που έχει επαναληφθεί πολλές φορές με παρόμοια αποτελέσμα- τα απέδειξε ότι όταν η προσοχή μας εστιάζεται σε ένα αντικείμενο ή σε μια πλευρά των γεγονότων, τότε πολύ συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε ούτε το πιο παράξενο πράγμα που μπορεί να συμβαίνει ενώπιόν μας. Το ίδιο φαινόμενο σημειώνεται και από την συγκέντρωση στοιχείων καταθέ- σεων σε σχέση με εγκλήματα βίας 216 και αναφέρεται ως «εστίαση στο όπλο». Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε ότι, όταν μάρτυρας ή θύμα βλέπει ξαφνι- κά ένα όπλο, όπως πιστόλι ή μαχαίρι πολύ συχνά «μαγνητίζεται» από αυτό και τον δυσκολεύει να αναγνωρίσει τα χαρακτηριστικά του δράστη ή άλλα σημαντικά στοιχεία. Η αντίληψή μας για τα γεγονότα επηρεάζεται ακόμη από το πλαίσιο στο οποίο αυτά εντάσσονται. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν καταγράφει μεμο- νωμένα, χωριστά δεδομένα, αλλά τείνει να τα εντάσσει σε ευρύτερα σχήμα- τα που παρουσιάζουν συνεκτικότητα και εσωτερική συνάφεια. Έτσι, συχνά είναι αποφασιστική η εσωτερική συνοχή μιας ιστορίας και όχι η πληρότητα των σχετικών πληροφοριών. Πολλές φορές, όσο λιγότερα γνωρίζουμε, τόσο ευκολότερα σχηματίζουμε μια εσωτερικά συνεπή εικόνα 217 . Παράδειγμα: Ο μάρτυρας Α παρακολουθεί τον Β που τελεί απόπειρα ληστεί- ας. Πέφτοντας στο πάτωμα, σύμφωνα με τις οδηγίες του Β, ακούει ένα άλλο πρόσωπο να φωνάζει «ο διευθυντής πατάει το κουμπί» και βλέποντας γύρω του βλέπει ένα νεαρό άτομο (τον Γ) με μαύρο μπουφάν και πλαστική τσά- ντα να βρίσκεται δίπλα του. Μετά την σύλληψη του δράστη, ο Α καταθέτει ότι αυτός που φώναξε ήταν ο Γ, ίδιας περίπου ηλικίας και ενδυμασίας με τον δράστη. Από τις κάμερες ασφαλείας αποδεικνύεται ότι αυτός που φώναξε ήταν ο Ε, υπάλληλος της τράπεζας και συνεργός του δράστη. Τέτοιες εσφαλμένες μαρτυρίες δεν είναι (μόνο) αποτέλεσμα συνειδητών προ- καταλήψεων ή στερεότυπων πεποιθήσεων, αλλά συχνά αποτυπώνουν την τάση όλων μας για συγκρότηση μιας συνεκτικής «ιστορίας». 216. D. Canter, ό.π., σελ. 105 R. Bull, ό.π., σελ. 93. Γενικότερα η προσοχή του μάρ- τυρα επικεντρώνεται στο ξεχωριστό ή στο αναπάντεχο. 217. D. Kahneman, Σκέψη, αργή και γρήγορη, σελ. 144.