ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

Δικαστική Ψυχολογία και Ψυχιατρική 128 Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η επίδραση που μπορούν να ασκούν στην αντίληψή μας για ένα γεγονός ή ακόμη και στην συμπεριφορά μας, νοηματι- κά άσχετα ερεθίσματα που προηγούνται του κύριου γεγονότος που μας εν- διαφέρει και τα οποία διαμορφώνουν ένα πλαίσιο προτίμησης/ προαντίλη- ψης (priming effect). Στο κλασικό πείραμα του ψυχολόγου John Bargh 218 ζητήθηκε από δύο ομά- δες νέων φοιτητών να ταξινομήσουν σκόρπιες λέξεις σε προτάσεις με νόημα. Στην μία από τις δύο ομάδες, οι λέξεις που δόθηκαν παρέπεμπαν στην τρίτη ηλικία, όπως ρυτίδες, γκρίζο, ξεχνάω, γηροκομείο κ.λπ. Στην άλλη ομάδα οι λέξεις ήταν τελείως διαφορετικές. Μετά το τέλος του πειράματος, οι δύο ομάδες κλήθηκαν να μεταβούν σε έναν άλλο χώρο, όπου θα έπρεπε να απα- ντήσουν σε ένα άλλο τεστ. Όπως διαπιστώθηκε, η ομάδα που επεξεργάσθη- κε τις λέξεις που αναφέρονταν στην τρίτη ηλικία κινήθηκε σε πολύ πιο αρ- γούς ρυθμούς. Με άλλα λόγια η συμπεριφορά τους επηρεάσθηκε, χωρίς να το συνειδητοποιούν, από το γεγονός ότι προηγουμένως είχαν φτιάξει προτά- σεις που αναφέρονταν σε ηλικιωμένα άτομα. Το ίδιο φαινόμενο της προτίμησης/ προαντίληψης παρατηρείται όχι μόνο σε σχέση με την συμπεριφορά μας για αντικείμενα. Έτσι, εξεταζόμενοι που κλή- θηκαν να αναγνωρίσουν αντικείμενα με ασαφές περιεχόμενο απάντησαν δια- φορετικά αν προηγουμένως είχαν διαβάσει την λέξη τρώω ή την λέξη καθα- ρίζω. Στην πρώτη περίπτωση αναγνώριζαν συχνότερα ένα αντικείμενο σχε- τικό με το φαγητό, ενώ στην δεύτερη έτεινα να βλέπουν ένα αντικείμενο κα- θαριότητας. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν κάτι σε ένα γενικότερο πλαίσιο που μας κάνει να το βλέπουμε καλύτερο, χειρότερο ή εντελώς διαφορετικό. Η ένταξη αυτή στο γενικότερο πλαίσιο άλλοτε είναι ζήτημα συμπτώσεων (αυτό που προ- ηγείται χρονικά και δημιουργεί την προαντίληψη είναι τυχαίο) και άλλοτε προϊόν σχεδιασμού (όπως π.χ. σε πειράματα), Συχνή είναι η προγραμματι- σμένη θετική καλλιέργεια προαντίληψης στην εμπορική διαφήμιση, όπου η ξανθιά καλλονή προηγείται της μπύρας, ο επιτυχημένος αρρενωπός επιχει- ρηματίας προηγείται του τσιγάρου, και ο χαμογελαστός Αϊ Βασίλης περιτρι- γυρισμένος από παιδάκια προηγείται του αναψυκτικού. Η αξία αυτών των πειραμάτων εντοπίζεται όχι μόνο στην καταγραφή των περιπτώσεων και την ανίχνευση των διασυνδέσεων, αλλά και στον εντοπι- σμό του γεγονότος ότι αυτές οι επιδράσεις στη συμπεριφορά ή την αντίλη- ψη δεν συνειδητοποιούνται από το άτομο. Ο μάρτυρας στον οποίο επιδεικνύ- ονται φωτογραφίες υπόπτων για βιασμούς ανηλίκων βλέπει πολλές «ύπο- 218. J. Bargh, M. Chen, L. Burrows, Automaticity of Social Behavior: Direct Effects of Trait Construct and Stereotype Activation on Action, Journal of Personality and Social Psychology 1996. Vol. 71, No. 2. 230-244.