ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

Δικαστική Ψυχολογία 133 Την διαδικασία αυτή αποτυπώνει ένα παλαιότερο πείραμα του ψυχολόγου James Deese 226 : Στο πείραμα, δόθηκε στους συμμετέχοντες ένας κατάλογος 15 λέξεων (κρεβάτι, ξεκουράζομαι, κουρασμένος, όνειρο, ξυπνώ, ροχαλί- ζω, κουβέρτα, χαλαρώνω, πυτζάμα, χασμουριέμαι, γαλήνη, νύστα, χαλα- ρός, μαξιλάρι, σεντόνι). Αφού τον διάβασαν για λίγο μετά την πάροδο λί- γων λεπτών τους ζητήθηκε να γράψουν τις λέξεις που είχαν δει. Για τον μέσο άνθρωπο είναι πολύ δύσκολο να θυμηθεί 15 λέξεις. Πέρα από τις διαφορές στην επίδοση των συμμετεχόντων, ενδιαφέρον είναι ότι πολλοί έγραψαν την λέξη «κοιμάμαι» που δεν υπήρχε. Η εξήγηση είναι απλή. Όταν θυμόμαστε (ή προσπαθούμε να θυμηθούμε) αυτό δεν γίνεται φωτογραφικά, αλλά μέσα συσχετισμών. Ο εγκέφαλός κατέγρα- ψε το συνολικό νοηματικό πλαίσιο: όλες οι λέξεις σχετίζονται με τον ύπνο, πέρα λοιπόν από αυτές τις 8,9,10 που πράγματι μπορούμε να θυμηθούμε, αρκετοί πρόσθεσαν την λέξη «κοιμάμαι» γιατί ταίριαζε νοηματικά, γιατί ανταποκρινόταν στην προσδοκία τους ότι «ανήκει και αυτή εκεί». Όπως σημειώνεται εύστοχα 227 , η ανθρώπινη μνήμη «δεν είναι σαν μια υδατο- γραφία που ξεθωριάζει στον ήλιο, και όπου οι αναμνήσεις γίνονται όλο και πιο θολές με το πέρασμα του χρόνου. Είναι μάλλον μια διαδικασία ανασυ- γκρότησης, που χρησιμοποιεί ένα μείγμα εμπειριών και τελικά, στην ουσία της μια ενεργητική γνωσιακή διαδικασία». Η διαδικασία αυτή δεν καταλή- γει μόνο στην συγκρότηση ενός εσωτερικά συνεκτικού νοήματος, αλλά επι- τελεί και μια λειτουργία ταυτότητας με το υποκείμενο: αυτό που θυμόμαστε μας καθορίζει, προσδιορίζει και την μελλοντική μας συμπεριφορά, ταιριάζει σε στοιχεία του χαρακτήρα μας κ.λπ . Αυτή η συμπλήρωση των κενών και η ανακατασκευή στη μνήμη μιας νέας ει- κόνας, μιας νέας «πλήρους και έγκυρης» ανάμνησης αποδεικνύεται από σει- ρά εμπειρικών ερευνών που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο ανθρώπινος νους μόλις υιοθετήσει μια νέα αντίληψη του κόσμου, αμέσως χάνει μεγάλο μέρος της ικανότητας να θυμάται όσα πίστευε προηγουμένως 228 . Μάλιστα, η προσθήκη τέτοιων παρεμβάσεων (intrusions) που συμπληρώνουν τα γεγονότα που θυμόμαστε πολλές φορές οδηγεί στην λεγόμενη εσφαλμένη αναγνώριση (false recognition), δηλ. σε δημιουργία ολόκληρων σκηνών και γεγονότων που εμφανίζονται στην μνήμη μας ως εμπειρίες που έχουμε ζήσει, ενώ στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να έχουμε καμία τέτοια ανάμνηση. 226. J. Deese, «On the prediction of occurrence of particular verbal intrusions in immediate recall» Journal of experimental psychology 1959, 17-22. 227. D. Canter, ό.π., σελ. 104. 228. D. Kahneman, ό.π., σελ. 328 επ. με παραπομπές σε σχετικές έρευνες.