ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

41 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ σύνη. Αντίθετα, οι ανήλικοι που δεν έχουν καλές σχέσεις με τους γονείς τους ή που τους είναι αδιάφοροι, που σχηματίζουν για εκείνους αλλά και για τον ίδιο τους τον εαυτό μια αρνητική εικόνα, που αντιμετωπίζουν οικονομικά προ- βλήματα και ζουν κάτω από άσχημες συνθήκες διαβίωσης εκδηλώνουν συχνά εγκληματική συμπεριφορά. Συμπερασματικά, η θετική ή η αρνητική εικόνα του εαυτού είναι καθοριστική για την εκδήλωση ή μη της εγκληματικής συμπερι- φοράς. Η εγκληματική συμπεριφορά των ανηλίκων εμφανίζεται, όταν λείπουν οι εσωτερικευμένοι κανόνες και ο ανήλικος επομένως δεν έχει θετική εικόνα για τον εαυτό του και όταν οι εξωτερικοί κανόνες, οι οποίοι συνδέονται με την απειλή ποινικής κύρωσης, δεν έχουν επαρκή δύναμη να αντικαταστήσουν την ανύπαρκτη εσωτερική αυτοσυγκράτηση. Στην περίπτωση αυτή, τόσο ο εξωτερι- κός όσο και ο εσωτερικός έλεγχος είναι ανύπαρκτοι. Όπως αναφέρει ο David Matza, στην περίπτωση που χάνεται ο κοινωνικός έλεγχος, ο ανήλικος παρασύρεται στη συμπεριφορά του, ανάλογα με το ποιες δυνάμεις τυχαία θα εμφανιστούν, συμβατικές ή εγκληματικές. Το αν ο ανήλικος θα οδηγηθεί σε σύννομη ή παραβατική συμπεριφορά είναι καθαρά τυχαίο και απρόβλεπτο γεγονός και εξαρτάται επίσης από την ικανότητά του να «εξουδε- τερώνει» ή να «ουδετεροποιεί» τις ηθικές αρχές και αξίες μέσα από ελαφρυντι- κές περιστάσεις, τεχνική που ακόμα και αν τον οδηγήσει στο έγκλημα, μπορεί να τον κάνει να πιστεύει ότι είναι αθώος. Η «παράσυρση» (drift) αυτή του ανη- λίκου 72 ευνοείται από το γεγονός ότι θεωρεί τον εαυτό του ανεύθυνο και ότι ο ίδιος είναι θύμα των περιστάσεων, με αποτέλεσμα, στην κατάσταση αυτή στην οποία περιέρχεται να αποπειράται κάτι το παράτολμο, το παράνομο. Με τις τε- χνικές «εξουδετέρωσης» 73 τις οποίες έχει αναπτύξει, καθιστά ανενεργό τον κοι- νωνικό έλεγχο της συμπεριφοράς του, πιστεύει ότι εξακολουθεί να αποδέχεται τους κανόνες της συμβατικής κοινωνίας, ότι σε τελευταία ανάλυση είναι θύμα αδικίας και όχι ότι έχει αδικήσει ο ίδιος. Ο ανήλικος μαθαίνει τις τεχνικές αυτές δικαιολόγησης της ηθικής ευθύνης για την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά του, και πριν αυτή εκδηλωθεί. Όταν είναι σε θέση να τις χειρίζεται στο σύνολό τους ή ορισμένες από αυτές, είναι πλέον έτοιμος για την εγκληματική συμπεριφορά. Αυτές είναι η «άρνηση της ευθύνης», όταν ο ανήλικος αρνείται την ύπαρξη της ευθύνης για την παράνομη πράξη, ισχυρίζεται ότι αυτή οφείλεται σε γεγονότα πέρα από το πεδίο ελέγχου του και ότι ο ίδιος δεν είχε την πρόθεση να την κά- 72. D. Matza 1964, σελ.27 επ. 73. G. Sykes, D. Matza 1957, σελ.667 επ.