ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ

VIII ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ επιστροφής των ελγινείων μαρμάρων, εθνικού ενδιαφέροντος, είναι από τις πλέον γνωστές διεθνώς και καταδεικνύει τη δυσκολία ευόδωσης του απαράγραπτου δικαιώματος ένταξής τους στο φυσικό ιστορικό τους χώρο. 4. Το ζήτημα έχει συνεπώς έντονη διεθνή διάσταση και απασχολεί τη διεθνή επιστήμη ιδίως του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (βλ. την πρόσφατη εκτεταμένη μελέτη Frigo , Circulation des biens, détermination de la loi applicable etmethodes de règlement de litiges, Brill, 2016, 516 p.). Τα ζητήματα της κυριότητας και της επιστροφής, καθώς και οι μέθοδοι επίλυσης διαφορών, έχουν ιδιοτυπία ώστε οι κλασσικοί κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου να μην οδηγούν σε ικανοποιητικές λύσεις. Έτσι για παράδειγμα, το conflit mobile (κινητές συγκρούσεις) οδηγούν σε χείριστα αποτελέσματα απολύτως ανεπιεική (βλ. Muir Watt, La revendication internationale des biens culturels: à propos de la décision américaine Église Autocephale, Rev.crit.dip 1992, 17 s.; Armbüster , La revendication de biens culturels du point de vue du droit international privé, Rev.crit.dip 2004, 723). Ή η κτήση a non domino και η εφαρμογή της lex rei sitae μπορούν να οδηγήσουν στη «νο- μιμοποίηση» των παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών (βλ. rapports Lagarde , Audit in La protection des biens culturels, Travaux Association Henri Capitant, Economica, 1991). Για τους λόγους αυτούς χρειάζονται ιδιαίτερες λύσεις προσαρμοσμένες στην ιδιο- τυπία των προβλημάτων (βλ. για τις διεθνείς ρυθμίσεις, Carducci , La restitution des biens culturels et des objets d’art volés ou illicitement exportés, préf. P. Lagarde, LGDJ, 1997). 5. Με το κρίσιμο και σύνθετο αυτό θέμα επέλεξε να αναμετρηθεί η κα Χρυσοχοΐδου , υπό την επίβλεψη του ομότιμου καθηγητή κ. Σπύρου Βρέλλη , και καρπός που μας προσφέρεται είναι το ανά χείρας έργο. Η κα Χρυσοχοΐδου καταπιάνεται με την ουσία του προβλήματος που είναι η αποκατάστα- ση των πολιτισμικών αγαθών που αποτελεί το Μέρος ΙΙ της μονογραφίας της, εξετάζο- ντας διαδοχικά την ένδικη και εξώδικη επίλυση των σχετικών διαφορών. Του μέρους αυ- τού προηγείται μία ενδιαφέρουσα εισαγωγή, στην οποία εκθέτει το πολιτικό πλαίσιο και την ένταση μεταξύ πολιτιστικού εθνικισμού και διεθνισμού. Στο πρώτο μέρος της εργασίας της εξετάζει το επίσης ακανθώδες θέμα της προσβολής και τα επιμέρους στοιχεία της, όπως το τραχύ θέμα του ορισμού των πολιτιστικών αγαθών και τους τρόπους προσβολής και αφαί- ρεσής τους. Με ύφος λιτό και σαφές συμπληρώνει έτσι ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία κατά τρό- πο επωφελή. Ο αναγνώστης θα βρει όλα τα στοιχεία του σύγχρονου προβληματισμού σε όλα τα επίπεδα. Και εύχομαι η εργασία αυτή να συμβάλλει σε αυτό που η ίδια η συγγραφεύς με ουσία διατρανώνει: «Καθήκον του δικαίου είναι να κατευθύνει την επιστροφή των πο- λιτιστικών αγαθών στο μέρος όπου πρέπει να βρίσκονται και να υπάρχουν και όχι “σε αυ- τούς” που “ανήκουν”. Καθήκον του δικαίου είναι να επιβάλλει την αρμονία που είναι εξάλ- λου και ο σκοπός του πολιτισμού». Αναμφισβήτητο κέλευσμα του φυσικού δικαίου, ευχό- μενοι να κάμψει την επιλεκτική κωφότητα του θετικού δικαίου. Χάρης Π. Παμπούκης Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών