ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ

Πρόλογος 1. Το ζήτημα της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών -θέμα του ανά χείρας έργου- είναι θε- μελιώδες γιατί συνδέεται με τον παγκόσμιο πολιτισμό και την εθνική μας ταυτότητα. Η «εμπο- ρία» πολιτιστικών αγαθών παρανόμως υπεξαιρεθέντων και εξαχθέντων από το φυσικό ιστο- ρικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον, που αυτό και μόνο ιστορικά τα νοηματοδοτεί, εκτός από ένα βάρβαρο ακρωτηριασμό, αποτελεί σήμερα μία μάστιγα, αλλά συγχρόνως και μία πα- γκόσμια «αγορά» τεράστιας αξίας. Και φυσικά και τα συμφέροντα που συγκρούονται είναι πολύ μεγάλα. Ανάλογα με το βάρος που δίδεται είτε στην ευγενή πολιτισμική προστασία εί- τε στην αξιακά ισοπεδωτική οικονομική συναλλαγή, τα Κράτη ευνοούν, ανέχονται ή εναντιώ- νονται ρυθμιστικά στην υφαρπαγή και στη συνακόλουθη «εμπορία» πολιτισμικών αγαθών. Η άυλη πολιτισμική διάσταση συγκρούεται ρυθμιστικά με την υλιστική προσέγγιση, που πάντως είναι πολύ σημαντική (η αγορά τέχνης γενικότερα αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο αξιών). Ο πολιτισμικός πλούτος των κρατών «εξαγωγέων» -συνήθως οικονομικά αδυνάτων, αλ- λά πολιτισμικά πλουσίων- λεηλατείται και η παράνομη εξαγωγή βρίσκει ρυθμιστικό κατα- φύγιο στα Κράτη «εισαγωγής». Αυτή η αντίθεση μεταξύ των κρατικών ρυθμίσεων κατέστη- σε αναγκαία τη ρύθμιση της επιστροφής (που αποτελεί την κατάλληλη κύρωση) των πολιτι- στικών αγαθών. Και έτσι η διεθνής πολυταξία εμπλουτίστηκε από τη Σύμβαση της Unesco 1970, την ενδιαφέρουσα Σύμβαση της Unidroit 1995, αλλά και στο ενωσιακό πεδίο με την Οδηγία 2014/60/ ΕΕ. Δεν χρειάζεται να υπογραμμίσω ότι οι διεθνείς αυτές ρυθμίσεις είναι προϊόν συμβιβασμών και επομένως, παρά το ότι συνιστούν βήματα προόδου, δεν επιλύουν όλα τα προβλήματα κατά τρόπο αποτελεσματικό. 2. Είναι κοινότυπος πλεονασμός να τονίσω το εθνικό μας ενδιαφέρον που ως έλληνες έχου- με για την προστασία της πολύ πλούσιας ιστορικής και πολιτισμικής μας ταυτότητας. Η Ελ- λάδα είναι γεμάτη αρχαία ανεκτίμητης αξίας (ο Γκετύ διηγείτο πως απέκτησε στην αγορά ένα αρχαίο άγαλμα μινωικής τέχνης από κάποιον αγρότη αντί 12 δολαρίων ΗΠΑ - και αφού τον παζάρεψε επί μία ώρα από τα 19 δολάρια που έκανε- αξίας περίπου 1,2 εκ. δολλ.) και λό- γω της ιδιομορφίας της δυσκολίας φύλαξης είναι χώρα «εξαγωγής» (όπως και η Αίγυπτος, αφρικανικές χώρες κ.λπ .). Η αποκατάσταση δια της επιστροφής είναι κεφαλαιώδους σημασίας συμβολικά ιστορικά και πολιτισμικά για τη χώρα μας, στην οποία η ιστορική σκιά πέφτει βαριά και είναι μεγαλύτε- ρη από την ικανότητά μας να προστατεύσουμε τον αρχαίο πολιτισμό που κληρονομήσαμε. 3. Το αίτημα της επιστροφής συνεπώς, ως μέσο αποκατάστασης της πολιτισμικής κλοπής, συνιστά τον πυρήνα του προβληματισμού και των ρυθμιστικών εντάσεων. Η περίπτωση της