ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΣΤΗΝ ΕΕ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΕ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στέλιος Περράκης 11 Το σύστημα αυτό, όμως, φαίνεται μάλλον ξεπερασμένο ή πάντως μη ανταποκρι- νόμενο με επάρκεια στα σημερινά δεδομένα κι απαιτήσεις προστασίας. Τόσο στον ίδιο τον ορισμό του πρόσφυγα (Άρθρο 1, Σύμβαση Γενεύης 1951), όπου νέες κατη- γορίες προσώπων έχουν αναδειχθεί αναζητώντας ένα καθεστώς, όπως οι «αιτού- ντες άσυλο», οι πρόσφυγες «πολέμου», οι «οικολογικοί» πρόσφυγες, τα μετακι- νούμενα/μετατοπισθέντα πρόσωπα (displaced persons), οι IDPs («εσωτερικά εκτο- πισμένοι/μετακινηθέντες) 5 , άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας, άτομα με προσωρινό «ανθρωπιστικό καθεστώς» ή «επικουρική προστασία» κ.λπ . Δεν είναι τυχαία η ένταξη στην κατηγορία των ευάλωτων προσώπων/ομάδων, όλων αυτών που εμπίπτουν ή αναφέρονται ως πρόσφυγες/μετανάστες, ανεξάρτητα από το νο- μικό χαρακτηρισμό τους. Επίσης, ζητήματα τίθενται σχετικά με την θέση κα το ρό- λο της πρώτης χώρας ασύλου, της «ασφαλούς χώρας» και «ασφαλούς τρίτης χώ- ρας», πως έχει εξελιχθεί η έννοια και το περιεχόμενό τους μέσα από την εθνική και διεθνή πρακτική κτλ, ενώ εμφανίζονται διαφορετικά συστήματα απονομής ασύλου και συνακόλουθα καθεστώτα διαμονής στις επιμέρους εθνικές κοινωνίες. Πρέπει να σημειωθεί, εξάλλου, ότι οι ευρωπαϊκές ρυθμίσεις για πρόσφυγες και μετα- νάστες, που άρχισαν να διαμορφώνονται μετά από την Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1997 -μια εναρμονισμένη αλλά όχι κοινή πολιτική- στον «Χώρο» ελευθερίας, ασφα- λείας και δικαιοσύνης της ΕΕ, παρόλη τη σταδιακή κανονιστική τους ρύθμιση παρα- μένουν αποσπασματικές και γι’ αυτό το λόγο αναποτελεσματικές. 6 Είναι χαρακτηρι- στικά τα αποτελέσματα λειτουργίας του λεγομένου «κοινού ευρωπαϊκού συστήμα- τος ασύλου», όπου λίγες πράξεις -κυρίως οδηγίες- διαρκώς εξελισσόμενες, αδυνα- τούν να συγκροτήσουν μια γνήσια συνεκτική πολιτική για να αντιμετωπίσουν τις δι- αστάσεις ενός -συνεχώς διευρυνόμενου με προκλήσεις –φαινομένου/ζητήματος στο επίπεδο ελέγχου και διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, υποδοχής και ένταξης, και, ακόμη, απομάκρυνσης των προσώπων που δεν εμπίπτουν στις ειδικές κατηγο- ρίες προστατευομένων προσώπων. Το ζήτημα αυτό, προσλαμβάνει μια ιδιαίτερη δι- άσταση και στο πεδίο της«κοινής πολιτικής μετανάστευσης», που απαιτεί πλέον ως φαινόμενο, άλλη ανάγνωση και αντιμετώπιση και δεν είναι τυχαία η χρησιμοποίη- ση μιας μεταβαλλόμενης ορολογίας γύρω από την νόμιμη ή μη παρουσία μεταναστών («παράνομοι», παράτυποι –irregural- , νόμιμοι εργαζόμενοι, “sans papiers” κλπ), αλ- λά και απομάκρυνση, απέλαση, επαναπροώθηση από την επικράτεια χώρας. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, τα προβλήματα στην αντιμετώπιση ζητημάτων προ- σφύγων και μεταναστών επηρεάζονται από την απουσία ουσιαστικής συνέργιας A. Pedone, 2014, σελ. 43-59. 5. Μόνο στην Αφρική υπάρχει σχετική διεθνής πράξη: η Σύμβαση για την προστασία και συνδρομή των εσωτερικά μετακινούμενων προσώπων στην Αφρική (Καμπάλα, 2009). Έχει υπογραφεί από 40 χώρες της και κυρωθεί από 27. 6. Βλ. για μια πλήρη ανάλυση Μαρούδα Μ.Ντ., Σαράντη Β., Το προσφυγικό δίκαιο Νομική Βιβλιοθήκη 2016, και για μια ενδεικτικά κριτική ματιά Costello C., The human rights of migrants and refugees in European Law, Oxford, Oxford University Press, 2016.