ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Η κοινωνική ασφάλιση, θεσμός με κοινωνικό σκοπό και οικονομική λειτουργία Το παρόν βιβλίο έχει σκοπό να παρουσιάσει στους φοιτητές, στους εφαρμοστές του δικαίου και σε κάθε ενδιαφερόμενο το δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλά- δα στις αρχές του 21ου αιώνα. Η κοινωνική ασφάλιση (social insurance) αποσκοπεί στην αναπλήρωση του εισο- δήματος των μισθωτών, των δημοσίων υπαλλήλων και των αυτοαπασχολούμενων στην περίπτωση που διακοπεί οριστικά ή προσωρινά η σχέση εργασίας ή η επαγγελ- ματική τους απασχόληση, επειδή επήλθε κάποιος από τους προκαθορισμένους κοι- νωνικοασφαλιστικούς κινδύνους 1 . Ορισμένα κράτη αντί της αναπλήρωσης του εισο- δήματος των ασφαλισμένων προβλέπουν την καταβολή ελάχιστων παροχών στον πληθυσμό, ώστε καθένας να ζει με αξιοπρέπεια. Στην περίπτωση αυτή πρόκειται για σύστημα κοινωνικής ασφάλειας (social security). Η χρήση του επιθέτου «κοινωνική» ως προσδιορισμού της «ασφάλισης» δηλώνει ότι οι κοινωνικοασφαλιστικοί κίνδυνοι αντιμετωπίζονται συλλογικά και όχι ατομικά 2 . Επίσης, υπογραμμίζει το ενδιαφέρον της κοινωνίας για την κοινωνική ασφάλιση. Με τον θεσμό αυτόν εξασφαλίζονται η κοινωνική ειρήνη και συνοχή, αφού ο ασφαλισμέ- νος και τα προστατευόμενα μέλη της οικογένειάς του απαλλάσσονται από τον φόβο και την ανασφάλεια και συμμετέχουν στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Ταυτόχρονα ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης συμβάλλει στην οικο- νομική ανάπτυξη, διότι διατηρεί τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Η κοινωνική ασφάλιση επηρεάζεται βαθύτατα από τις κοινωνικές, οικονομικές και ιδεολογικές εξελίξεις και προσαρμόζεται σε αυτές. Η υποχρέωση του κράτους να οργανώνει και να διατηρεί σύστημα κοινωνικής ασφάλισης αναπτύχθηκε σε οι- κονομικά συστήματα της ελεύθερης οικονομίας στα τέλη του 19ου αιώνα, ως μέσον περιορισμού της διάδοσης των σοσιαλιστικών ιδεών και της αντιμετώπισης της εξα- θλίωσης των εργατών κατά τη μετάβαση από τις αγροτικές οικονομίες και κοινωνί- ες στις βιομηχανικές. Προσαρμόσθηκε στα σοσιαλιστικά οικονομικά συστήματα στις αρχές του 20ού αιώνα και σήμερα λειτουργεί σε μεικτά οικονομικά συστήματα, όπου η ιδιωτική πρωτοβουλία και ο κρατικός σχεδιασμός συνυπάρχουν. Η κοινωνική ασφάλιση, ενώ ήταν δεσπόζουσα ως μέσον κοινωνικής προστασίας στα ανεπτυγμένα κράτη κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, σήμερα παρουσιάζει ση- 1. Η πλειονότητα των ανεπτυγμένων κρατών κατοχυρώνει τους κινδύνους του γήρατος, της ασθένειας (κοινής και επαγγελματικής), της αναπηρίας, του ατυχήματος (εργατικού, επαγγελματικού και κοι- νού), του θανάτου, της ανεργίας, της μητρότητας και των οικογενειακών βαρών. 2. Riedel E., «The Human Right to Social Security: Some Challenges», στο Social Security as a Human Right, εκδ. Springer Verlag, Berlin/Heidelberg 2007, σ. 21.