ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 Η αυξανόμενη τα τελευταία χρόνια κρατική χρηματοδότηση, ιδίως των ελάχιστων παροχών των ασφαλισμένων, των παροχών ασθένειας και των οικογενειακών βα- ρών, οφείλεται στην κρίση του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης, επειδή δεν έχει προσαρμοσθεί στις κοινωνικές, δημογραφικές και οικονομικές ανάγκες της σύγχρο- νης εποχής. Ωστόσο, στην Ελλάδα οφείλεται και στα ενδογενή-παθολογικά προβλή- ματα που έχουν συσσωρευθεί, όπως στην κακή οργάνωση και λειτουργία των επι- μέρους ασφαλιστικών οργανισμών, στην απονομή γενναιόδωρων παροχών χωρίς να έχουν εκπονηθεί αναλογιστικές μελέτες για να εξασφαλίζεται η οικονομική βιωσιμό- τητα του συστήματος κ.λπ . Το ερώτημα που τίθεται είναι με ποιους τρόπους θα εκ- μοντερνισθεί η κοινωνική ασφάλιση, ώστε να συνεχίσει να εκπληρώνει την κοινωνι- κή της αποστολή, συνδυάζοντας την ατομική με τη συλλογική ευθύνη. Σε επίπεδο αρχών το δίλημμα που τίθεται είναι αν επιλέγεται η justitia distributiva, η οποία αποσκοπεί να διορθώσει τις κοινωνικές ανισότητες δίνοντας σε καθέναν ανά- λογα με τις ανάγκες του (κοινωνική πρόνοια), ή η justitia commutativa που χορηγεί σε καθέναν ανάλογα με τη συνεισφορά του (κοινωνική ασφάλιση). Πάντως, ενώ αρ- χικά ο σκοπός της justitia distributiva ήταν η άρση των ανισοτήτων, σήμερα γίνεται δεκτό ότι δεν αποκλείονται οι ανισότητες, αρκεί να δίνονται σε όλους ίσες ευκαιρί- ες. Από την έμφαση στην ισότητα περνάμε στην έμφαση στη δικαιοσύνη. Στην πραγ- ματικότητα πάντως το θεμελιώδες πολιτικό και πολιτισμικό ζήτημα είναι ο ρόλος του κράτους και η επιθυμητή έκταση των κρατικών παρεμβάσεων για την εξασφάλιση της κοινωνικής προστασίας του πληθυσμού. Η προσαρμογή στα νέα δεδομένα είναι κάτι περισσότερο από την καθιέρωση είτε συστήματος κοινωνικής ασφάλισης για τα μέσα κοινωνικά στρώματα και πρόνοιας για τους φτωχούς είτε ελάχιστης κοινωνι- κής ασφάλισης για το σύνολο του πληθυσμού με ή χωρίς εισοδηματικά ή άλλα κριτή- ρια. Η προσαρμογή στα νέα δεδομένα αφορά στην εμπέδωση ίσων ευκαιριών, θετι- κών διακρίσεων, ποιοτικών υπηρεσιών παιδείας, επαγγελματικής κατάρτισης, υγεί- ας, δικαιοσύνης κ.λπ . Η κοινωνική ασφάλιση για να νομιμοποιηθεί πρέπει να πείσει αφενός ότι αποτε- λεί τον πλέον κατάλληλο και αποδοτικό θεσμό για την αντιμετώπιση των ασφαλιστι- κών κινδύνων και αφετέρου ότι με αυτήν εξασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή χωρίς να εμποδίζεται η οικονομική ανάπτυξη. Στην Ευρώπη το ζήτημα που επιταχύνει τις εξελίξεις είναι ότι τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης έχουν καταστεί ελλειμματι- κά και μη βιώσιμα χωρίς την κρατική χρηματοδότηση. Το δαπανηρό σύστημα κοινω- νικής ασφάλισης, κατά μια διαδεδομένη άποψη, εμποδίζει την οικονομική ανάπτυ- ξη επιβαρύνοντας την τιμή των προϊόντων και συνακόλουθα την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων στο διεθνές εμπόριο. Ανακύπτει έτσι εκ νέου ένα παλαιό ερώτη- μα: H κοινωνική ασφάλιση αποτελεί φρένο ή μοχλό για την αντιμετώπιση της κακής οικονομικής συγκυρίας και για την ανάπτυξη; Με άλλα λόγια σε ποια έκταση ο νομο- θέτης θα διατηρήσει το υφιστάμενο ελλειμματικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και σε ποια κατεύθυνση θα το τροποποιήσει, εφόσον χρήζει τροποποιήσεων; Η κοινωνική ασφάλιση αποτελεί κλάδο που χαρακτηρίζεται από νομικό πληθω- ρισμό. Τούτο οφείλεται κατ’ αρχάς στον δυναμικό χαρακτήρα του θεσμού, αλλά και στις συνεχείς νομοθετικές προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση των εθνικών συστημά- των κοινωνικής ασφάλισης ώστε να αντιμετωπίσουν την κρίση. Στο παρόν έργο επι-