ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Κεφάλαιο B: Νομικός Θετικισμός 33 της σημασίας αυτής, τα βασικά ερωτήματα που αφορούν τα θεμέλια των δύο συ- στημάτων και τις μεταξύ τους σχέσεις, ερωτήματα καίριας σημασίας γιά τον καθένα από εμάς ως δρων υποκείμενο και ως πολίτη που ενδιαφέρεται έστω και στοιχει- ωδώς να κατανοήσει τους θεσμούς υπό τους οποίους συμβιώνει με τους άλλους, έχουν βρει προ πολλού μια γενικά αποδεκτή απάντηση. Τα πράγματα δεν είναι όμως καθόλου έτσι. Αντίθετα, παρ’ όλη την πρόοδο που έχει αναμφισβήτητα συ- ντελεστεί ιδίως τα τελευταία 50 χρόνια στην πρακτική φιλοσοφία γενικά όσο και στη θεωρία του δικαίου ειδικότερα, ακόμη και γύρω από τόσο βασικά ερωτήμα- τα εξακολουθεί να υφίσταται μία έντονη διαμάχη .» Στην συνέχεια ο Καθηγητής Σούρλας επιχειρηματολογεί για τον λόγο που μπορούμε να αντιληφθούμε την εν λόγω διαμάχη, αν συλλάβουμε, όπως λέει, εκείνο που μας λένε οι ίδιες οι λέξεις (αναλύοντας την δισημία της λέξης «δίκαιο» ). Η λέξη, αναφέρει ο Καθηγητής Σούρλας, απέκτησε μία ιδιαίτερη ηθική σημασία (πρώτη σημασία). «Τους νεότερους χρόνους η λέξη «δίκαιο» άρχισε όμως να αποκτά και μία δεύτερη σημασία: άρχισε επίσης να δηλώνει – για να το διατυπώσουμε εδώ κατά προσέγγιση – το σύνολο των νόμων που είναι σε ισχύ σε δεδομένο τόπο και χρόνο . Επειδή δε οι νόμοι δημιουργούνται από πράξεις συγκεκριμένων ανθρώπων που τους θέτουν σε ισχύ, των νομοθετών, το δίκαιο με τη δεύτερη αυτή σημασία ονομάστηκε τεθειμένο ή «θετικό» δίκαιο.» «Και ενώ στην αρχαιότητα οι νόμοι θεωρήθηκαν από τους περισσότερους φιλοσό- φους κατώτερος τρόπος επηρεασμού της συμπεριφοράς των ανθρώπων σε σχέση με το έθος, η σημασία του θετικού δικαίου άρχισε με την πάροδο των αιώνων να γίνεται αντιληπτή ως βαρύνουσα, έως ότου η λέξη «δίκαιο» άρχισε να σημαίνει πρω- τίστως το σύνολο των τεθειμένων νόμων. Παρ’ όλη την βαθμιαία διάδοση της δεύ- τερης αυτής σημασίας, η λέξη «δίκαιο» δεν έπαυσε να χρησιμοποιείται παράλληλα και με την πρώτη. Επόμενο ήταν πολύ γρήγορα να ανακύψει το ερώτημα, ποιά είναι η σχέση ανάμεσα στις δύο σημασίες της μιας και της αυτής λέξης, ερώτημα με το οποίο ο θεωρητικός στοχασμός πάνω στο δίκαιο βρίσκεται αναπόφευκτα αντιμέ- τωπος μέχρι σήμερα. Το ζητούμενο είναι δηλαδή αν μπορούμε να συλλάβουμε τί είναι οι νόμοι μας – ευρύτερα: το σύνολο των θεσμικών ρυθμίσεων υπό τις οποίες συμβιώνουμε και των οποίων η τήρηση επιβάλλεται, αν χρειαστεί, με τη συνδρομή του κρατικού εξαναγκασμού – και να γνωρίσουμε τί απαιτούν από εμάς κάθε φο- ρά χωρίς τη συσχέτισή τους προς ορισμένες ηθικές αρχές που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε γενικά αρχές δικαιοσύνης.» Εν συνεχεία, ο Καθηγητής Σούρλας αναφέρεται στον Άγγλο Τόμας Χομπς που συ- νέβαλε στην εμπέδωση της σημασίας του δικαίου ως συνόλου νόμων: ‘where there is no law there is no justice’ ή επίσης, αντίστροφα, ‘no law can be unjust’. Ο Χομπς «υπήρξε ο πρώτος που υποστήριξε την φιλελεύθερη αρχή ότι: επιτρέπεται ό,τι δεν απαγορεύεται ρητά από τους νόμους . Έτσι γεννήθηκε το ρεύμα του νομικού θετικισμού.