ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Κεφάλαιο B: Νομικός Θετικισμός 35 Στο θέμα αυτό έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις, με κοινό μεταξύ τους γνώ- ρισμα την προσπάθειά τους να δείξουν ότι σε ορισμένα πρακτικά πεδία είναι επαρ- κής λόγος να συμπεριφερθώ κατά ορισμένον τρόπο επειδή το ίδιο κάνουν και οι άλ- λοι – μία προφανώς ανεπαρκής αφετηρία γιά την κατανόηση βασικών θεσμών της κοινωνικής μας συμβίωσης. Ως προς την δεύτερη θέση αναφορικά με τον μη αναγκαίο σύνδεσμο δικαίου και ηθικής έχει προκληθεί σειρά από διχοστασίες μεταξύ των θετικιστών .» Ο Καθηγητής Σούρλας συνεχίζει: «Τί μπορεί να σημαίνει η θέση αυτή; Στις απαρ- χές του, ο νομικός θετικισμός εννόησε τον χωρισμό δικαίου και ηθικής ως ριζικό· υποστήριξε όχι μόνο ότι τα νομικά ερωτήματα είναι εντελώς διαφορετικής τάξε- ως από τα ηθικά, αλλά ότι και γενικότερα δίκαιο και ηθική είναι δύο άσχετα μετα- ξύ τους κανονιστικά συστήματα, η ισχύς του ενός από τα οποία δεν ασκεί καμία επιρροή στην ισχύ του άλλου. Ο ριζικός αυτός χωρισμός αποσκοπούσε στο να αντικρούσει μία εξ ίσου ριζική αντίπαλη θεώρηση: την παραδοσιακή θεωρία του φυσικού δικαίου, σύμφωνα με την οποία δίκαιο και ηθική, και όταν ακόμη δεν συμπίπτουν, πάντως τελούν σε ιεραρχική σχέση, με την ηθική να παρέχει σε τελευ- ταία ανάλυση το θεμέλιο της δεσμευτικότητας του δικαίου ή πάντως να υπερισχύει όπου μεταξύ των δύο συστημάτων παρατηρείται αντινομία. Σήμερα καμία από τις δύο ακραίες αντίπαλες εκδοχές δεν έχει πια απήχηση. Ούτε η ακραία θετικιστική εκ- δοχή περί πλήρους χωρισμού δικαίου και ηθικής ούτε η αντίπαλη θεωρία περί φυ- σικού δικαίου και πλήρους υποταγής του θετικού δικαίου στην ηθική υποστηρίζο- νται από άξιο λόγου αριθμό συγγραφέων. Από την πλευρά των αντιπάλων του νομικού θετικισμού (π.χ. Ντουόρκιν), πριν απ’ όλα, κανείς πλέον δεν αμφισβητεί ότι η θεσμική μας οργάνωση βασίζεται σε αποφάσεις αρμόδιων προσώπων που λαμβάνονται σε δεδομένο τόπο και χρό- νο, οι οποίες επιδρούν αποφασιστικά στο περιεχόμενο των ρυθμίσεων που συγκρο- τούν το ισχύον δίκαιο και για την τήρηση των οποίων συγχωρείται ακόμη και ο εξα- ναγκασμός. Απλώς η επίδραση αυτή δεν αποδίδεται αποκλειστικά στο ωμό γεγονός της λήψης των αποφάσεων αυτών, ή της βούλησης όσων τις έλαβαν ή της έμπρα- κτης αποδοχής τους, πράγμα που αφήνει ανοιχτή μία πύλη εισόδου και της ηθικής. Από την πλευρά των υποστηρικτών του νομικού θετικισμού όμως η κατάσταση είναι πολύ πιο ρευστή. Ενώ σχεδόν κανείς πλέον δεν υποστηρίζει ότι το δίκαιο είναι εντελώς άσχετο με την ηθική, φαίνεται να αλλάζουν συνεχώς οι απόψεις γιά το πώς ακριβώς τα δύο αυτά κανονιστικά συστήματα συνδέονται μεταξύ τους. Ο μεγάλος θετικιστής φιλόσοφος Άντολφ Χαρτ, εισάγοντας τον περιορισμό ότι δί- καιο και ηθική δεν έχουν καμία αναγκαία σχέση, επέμεινε ότι έχουν πάντως αναμφί- βολα μία σαφή ιστορική συνάφεια. Με άλλα λόγια, ενώ ιστορικά μπορεί κανείς εύ- κολα να διαπιστώσει ότι όλες οι νομοθεσίες αντικατοπτρίζουν, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο, κάποιες ευρέως αποδεκτές ηθικές αντιλήψεις, και ενώ οι αντιλήψεις αυτές μπορεί σε μεγάλο βαθμό να είναι και ορθές, αυτό δεν είναι ανα- γκαίο ώστε να υπάρχει δίκαιο: ο (αναμφίβολος) σύνδεσμος δικαίου και ηθικής εί-