ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Κεφάλαιο B: Νομικός Θετικισμός 37 Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, κατά την άποψη αυτή, το αμερικανικό νομικό σύστημα , όπου το Σύνταγμα περιέχει διατάξεις όπως π.χ. ότι απαγορεύ- ονται οι βάναυσες ποινές ή ότι ουδείς μπορεί να στερηθεί δικαιώματός του χωρίς την προσήκουσα νομική διαδικασία, διατάξεις που όχι απλώς έχουν οι ίδιες μία αδιαμφισβήτητη ηθική βάση, αλλά και παραπέμπουν ευθέως σε ηθικές εκτιμήσεις – και έχουν πράγματι έτσι γίνει αντιληπτές και από το Ανώτατο Δικαστήριο – γύρω από το τί είναι βάναυσο ή ποιές ακριβώς διαδικασίες είναι κάθε φορά οι προσήκου- σες. Ο Τζόζεφ Ραζ επέμεινε ότι εκείνο που πρέπει να χαρακτηρίζει το δίκαιο είναι η θετικότητά του, η οποία υπάρχει και λειτουργεί μόνο εκεί όπου το τεθειμένο δί- καιο μπορεί να διαπιστωθεί ως εκπορευόμενο από τις γενικά αποδεκτές πηγές του και έτσι και να εφαρμοστεί χωρίς καμία απολύτως προσφυγή σε ηθικές αξιο- λογήσεις. Ο Ραζ υπήρξε κατά τούτο αυστηρότερος του Χαρτ ως προς τον χωρισμό δικαίου και ηθικής. Από μία άλλη σκοπιά όμως υπήρξε πολύ ενδοτικότερος. Υποστήριξε ότι το δίκαιο τότε μόνο δημιουργεί ισχυρούς λόγους προς το πράτ- τειν όταν αυτοί είναι γνήσια ηθικοί λόγοι , ακριβέστερα: το δίκαιο από την πλευρά του μπορεί να αξιώνει την συμμόρφωσή μας υπό τον όρο και μόνο ότι εμφανίζεται εξωτερικά ως ηθικά νομιμοποιημένο, εμείς όμως από την δική μας πλευρά έχουμε κατηγορική υποχρέωση συμμόρφωσης, μόνο αν ικανοποιείται πραγματικά το αί- τημα αυτό της ηθικής νομιμοποίησης. Σημειώνεται εδώ παρεμπιπτόντως ότι η ηθι- κή νομιμοποίηση είναι έννοια ασθενέστερη της πλήρους κατά περιεχόμενο ηθικής επικρότησης.» Όπως διαπιστώνει ο Καθηγητής Παύλος Σούρλας: «Πράγματι, οι θετικιστές της νεό- τατης γενιάς έχουν αποδεχθεί απόψεις που ήσαν αδιανόητες γιά τους σκαπανείς του νομικού θετικισμού. Έτσι σήμερα γίνεται όλο και περισσότερο δεκτό, ακόμη και μεταξύ θετικιστών, ότι το δίκαιο δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας ιδιάζων ηθι- κός χώρος . Αυτό προκύπτει πριν απ’ όλα από το ότι η νομική γλώσσα χρησιμοποιεί συστηματικά στον πυρήνα της μία ορολογία που έχει σαφή την προέλευσή της από την γλώσσα της ηθικής: μιλάει γιά δικαιώματα και καθήκοντα , για πρόσωπα, για πράξεις και για ευθύ- νη των προσώπων γιά τις πράξεις τους, για καταδίκη ή για αθώωση όσων κατηγορού- νται, για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια 99 ως ύπατη αρχή της έννομης τάξης, γιά ελευ- 99. Ενδεικτικά βλ. Χάμπερμας Γ., Τριανταφύλλου Σ. (μετάφραση), Για ένα Σύνταγμα της Ευρώπης, Δεύτερη Έκδοση, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2012, 17-55 (η ιδέα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και η ρεαλιστική ουτοπία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με αναφορές, μεταξύ άλλων, στον Κικέρωνα, στον Καντ και στον Schmitt): «κατά τον Καντ, η αυτονομία είναι η βάση της ανθρώ- πινης αξιοπρέπειας» (σελ. 42), «τα ανθρώπινα δικαιώματα διαμορφώνουν μία ρεαλιστική ουτοπία» (σελ. 48), «τα σύγχρονα δόγματα της λογικής ηθικής (Vernunftmoral) και του λογι- κού δικαίου (Vernunftrecht) στηρίζονται στην θεμελιώδη έννοια της αυτονομίας του Ενός