ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

IX Πρoλογικό σημείωμα συγγραφέως Η παρούσα μελέτη αποτελεί ανάπτυξη σε μονογραφία της διπλωματικής εργασίας, την οποία εκπόνησα στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στον Tομέα του Δημοσίου Δικαίου, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2018-2019, υπό την επί- βλεψη του Καθηγητή Φίλιππου Σπυρόπουλου. « Οι Πηγές του Δικαίου », όπως ήταν ο ακριβής τίτλος της διπλωματικής μου εργασίας, καθώς και « οι Πηγές του Δημοσί- ου Δικαίου », όπως διαμορφώθηκε ο τίτλος του ανά χείρας πονήματος, αποτελούν ένα θέμα νευραλγικής σημασίας για το φαινόμενο που ονομάζουμε Δίκαιο. Όπως, άλλωστε, μαρτυρά και ο ίδιος ο όρος «πηγή», οι Πηγές του Δικαίου αποτελούν το αφετηριακό σημείο, την αρχή της όποιας απόπειρας ενασχόλησης με τα νομικά. Εντούτοις, το θέμα αυτό δεν αποτέλεσε την πρώτη μου επιλογή, όταν κλήθηκα να επιλέξω ανάμεσα στα προτεινόμενα από τους καθηγητές μου θέματα διπλω- ματικής εργασίας. Η αρχική μου επιδίωξη ήταν να ασχοληθώ με θεματικές που, τότε τουλάχιστον, φάνταζαν στα μάτια μου πιο «πρακτικές», προσανατολισμένες, εν πάση περιπτώσει, στην πρακτική εφαρμογή της επιστήμης που αποφάσισα ότι θέλω να υπηρετώ, περνώντας, έτσι, στα 18 μου, στη Νομική Σχολή του Αριστο- τελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, την πρώτη και μοναδική μου επιλογή. Δυ- στυχώς, με βάση την αντίληψη που είχα τότε, ευτυχώς, με βάση τη σημερινή μου προσέγγιση, ίδιο ήταν το σκεπτικό και άλλων συναδέλφων – συμφοιτητών μου, με αποτέλεσμα, μετά από δύο κληρώσεις, όπου δεν κατάφερα να εξασφαλίσω το θέμα που ήθελα, να επιλέξω, εν τέλει, τις Πηγές του Δικαίου. Τότε ένιωσα άτυχη, αλλά, συνάμα, αποφασισμένη να βάλω τα δυνατά μου, προκειμένου να εκπονήσω μια αξιοπρεπή εργασία. Μετά την ενδελεχή και σε βάθος ενασχόλησή μου με τη θεματική των Πηγών του Δικαίου και δη του Δημοσίου Δικαίου, οφείλω να ομολογήσω ότι πλανήθηκα από πολλές απόψεις και σε πολλά επίπεδα. Πράγματι, δεν περίμενα ποτέ ότι ένα θέμα, εκ πρώτης όψεως, θεωρητικό, ίσως και δογματικό, θα μου έδινε τη δυνατότητα να ανακαλύψω τόσες πολλές και τόσο κομβικές σημασίες, πτυχές και λειτουργίες, που επιτελεί το ευρύτερο φαινόμενο που αποκαλούμε Δίκαιο στην πράξη. Οι Πη- γές του Δικαίου βρίσκονται στην αφετηρία κάθε ζητήματος και κάθε λύσης αυτού, γεγονός που σημαίνει ότι βρίσκονται τόσο στην Ιθάκη πριν τον Τρωικό πόλεμο (η αφετηρία) όσο και στην Ιθάκη μετά από αυτόν (ο προορισμός), ταυτόχρονα, όμως, συνιστούν και απαραίτητη συντροφιά για το ωραίο ταξίδι (το παν) από τη μία Ιθάκη στην άλλη. Παράλληλα, οι Πηγές του Δικαίου, ως έννοιες δυναμικές, κάνουν κι αυτές το δικό τους ταξίδι. Με άλλες λέξεις, παρατηρούμε ότι, με την πάροδο του χρόνου, την εξέλιξη των κοινωνιών και της, εν γένει, ρυθμιστέας και διεπόμενης από το Δίκαιο κοινωνικής ύλης, οι Πηγές του Δικαίου, αφενός, επηρεάζονται από τις εξελίξεις, προσαρμόζονται και, γενικότερα, μεταβάλλονται και, αφετέρου, εμπλουτίζονται με νέες μορφές και είδη, όπως οι πράξεις του ηπίου δικαίου, που έρχονται να ανταπο-