ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Οι Πηγές του Δημοσίου Δικαίου 160 Από την προηγηθείσα ανάλυση, προκύπτει ότι η πραγματικότητα περισσό- τερο ως ερμηνευτικό εργαλείο των Πηγών του Δικαίου, παρά ως Πηγή του Δικαίου καθ’ εαυτή δέον να αντιμετωπίζεται. Σύμφωνα με την εύστοχη παρα- τήρηση του Α. Μανιτάκη αναφορικά με το ρόλο της κοινής γνώμης, η « κοινή γνώμη δεν είναι εξωσυνταγματικό μέγεθος, αλλά στοιχείο της συνταγματικής πραγματικότητας, το οποίο μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο ερμηνευτικό οδη- γό των συνταγματικών διατάξεων » 646 . Στον αντίποδα, ο Φ. Σπυρόπουλος επι- σημαίνει, σχολιάζοντας τη θέση του Georg Jellinek ως προς την κανονιστική δύναμη του πραγματικού, ότι « όσο κι αν είναι κανείς επιφυλακτικός, με βάση τη δημοκρατική αρχή, να αναγνωρίσει τη δικαιογενετική δύναμη στη με βίαια μεταβολή επερχόμενη νέα πολιτειακή και κοινωνική πραγματικότητα, τόσο ανεπιφύλακτα θα πρέπει να δεχθεί τη δικαιοπαραγωγική ικανότητα της κοι- νωνικής πραγματικότητας στην κανονικά λειτουργούσα δημοκρατία ». Η σχέση του «Είναι» με το «Δέον», λοιπόν, φαίνεται να μην έχει ακόμα αποκρυσταλλω- θεί πλήρως, δεδομένου ότι ανατροφοδοτείται διαρκώς. §13 Δευτερογενείς Πηγές του Δικαίου Δια των δευτερογενών τούτων πηγών επιτυγχάνεται η σύνδεσις της πρωτογενούς πηγής προς την κοινωνικήν πράξιν, δι’ ην ισχύει ως θεμελιώδης κατευθυντήριος αρχή. Δευτερογενείς Πηγές του Δικαίου απαντώνται τόσο στο επίπεδο της εθνι- κής έννομης τάξης, όπου ορίζονται κατά τα ήδη αναπτυχθέντα, όσο και στο επίπεδο του διεθνούς και δη του ενωσιακού δικαίου, όπως θα καταδειχθεί εν συνεχεία. Στην εθνική έννομη τάξη, η μελέτη των Δευτερογενών Πηγών του Δικαίου περιλαμβάνει περιπτώσεις όπως η Αντικειμενική καλή πίστη, τα Συναλλακτικά ήθη, τα Χρηστά ήθη, οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας και οι Διαιτητικές Αποφάσεις. Πρόκειται για όρους που μας παραπέμπουν περισ- σότερο στο Ιδιωτικό παρά στο Δημόσιο Δίκαιο. Εντούτοις, δεν είναι λίγες οι φορές που διατάξεις του Ιδιωτικού Δικαίου, και κυρίως του Αστικού Κώδικα εφαρμόζονται στο πλαίσιο του Δημοσίου Δικαίου. Δεν είναι τυχαίο, άλλω- στε, το γεγονός ότι η σύγχρονη νομική επιστήμη, σε αντίθεση με ό, τι συνέ- βαινε σε παλαιότερες εποχές, προσδίδει έμφαση, όχι στην αντιπαράθεση και τη διαφορετικότητα των δύο επιμέρους δικαιικών τομέων που συναπαρτί- 646.  Α. Μανιτάκης , Ερμηνεία του Συντάγματος και λειτουργία του πολιτεύματος, ό. π., σελ. 90.