ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ

Ν. ΜΠΙΤΖΙΛΕΚΗΣ I. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ 1. Φύση και χαρακτήρας της ποινής Εκείνο το οποίο χαρακτηρίζει το ποινικό δίκαιο σε σχέση με άλλους κλά- δους του δικαίου είναι οι έννομές του συνέπειες, δηλαδή οι ποινικές κυρώ- σεις. Ως κύρωση νοείται μια αντίδραση σε μια αποκλίνουσα συμπεριφορά, η οποία με αυτόν τον τρόπο αποδοκιμάζεται. Πρόκειται για μια αντίδρα- ση στο πλαίσιο του κοινωνικού ελέγχου, μέρος του οποίου είναι οι ποινι- κοί κανόνες και οι προβλεπόμενες από αυτούς κυρώσεις. Το δίκαιο των ποινικών κυρώσεων (ποινών και μέτρων ασφαλείας) έχει να κάνει με τη φύση, τον χαρακτήρα και τις προϋποθέσεις επιβολής των κυρώσεων αυτών, προϋποθέσεις όμως πέραν από εκείνες οι οποίες καθο- ρίζουν τους όρους και τα στοιχεία της αξιόποινης συμπεριφοράς. Το θέμα λοιπόν το οποίο μας απασχολεί εδώ δεν είναι ο προσδιορισμός των στοι- χείων του εγκλήματος, η δογματική της εννοίας του εγκλήματος, αλλά οι όροι λειτουργίας και επιβολής της ποινής ύστερα από την κατάφαση του εγκλήματος, όροι οι οποίοι έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα και τον σκοπό της ποινικής κύρωσης. Ως εκ τούτου χρειάζεται κανείς να διευκρι- νίσει πρώτα απ’ όλα το ερώτημα τι είναι η ποινή, ως μια απάντηση της ορ- γανωμένης πολιτείας στο έγκλημα, και ποιον σκοπό υπηρετεί . Έτσι θα εί- ναι σε θέση στη συνέχεια να απαντήσει και στο κρίσιμο ερώτημα σχετικά με το ποια ποινή είναι δίκαιη . Για το αν η ποινή είναι απλώς η συνέπεια της κατάφασης των στοιχείων του εγκλήματος ή αν αντιθέτως το ίδιο το έγκλημα προσδιορίζεται από τη φύση της ποινικής κύρωσης, με την έννοια δηλαδή ότι η τελευταία είναι εκείνη η οποία θέτει τους όρους σχετικά με το ποια συμπεριφορά θα κα- ταστεί αξιόποινη, 1 είναι ένα γενικότερο ερώτημα το οποίο δεν πρόκειται να μας απασχολήσει αναλυτικά εδώ. Η σχέση μεταξύ των μεγεθών “ποι- νή” και “έγκλημα” είναι μάλλον μια σχέση αμφίδρομη. Η ποινή έχει στιγ- ματιστικό χαρακτήρα όχι διότι ως τέτοια είναι ένα δεινό που πλήττει τον καταδικασθέντα (υπάρχουν και άλλα δεινά τα οποία επιβάλλονται ως έν- νομες συνέπειες, χωρίς ωστόσο να στιγματίζουν αυτόν στον οποίο επι- βάλλονται), αλλά διότι λειτουργεί ως απάντηση σε μια συμπεριφορά, η οποία τόσο αυτή όσο και το υποκείμενό της αποδοκιμάζονται κοινωνικο- 1. Οπαδός της άποψης ότι η ποινή είναι το πρωταρχικό μέγεθος του ποινικού δικαίου ο Ανδρουλάκης , Ποινικό Δίκαιο. Γενικό Μέρος Ι, β΄ έκδ. 2006, 16 επ.· ο ίδιος , Über den Primat der Strafe, ZStW 1998, 303.