ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ

10 I. Έννοια και σκοπός των ποινικών κυρώσεων Ν. ΜΠΙΤΖΙΛΕΚΗΣ συναντά κανείς στον Πλάτωνα 18 αλλά και σε κείμενα πατέρων της Εκκλη- σίας, 19 ενώ στη σύγχρονη σκέψη του ποινικού δικαίου οι θεωρίες αυτές βρήκαν ιδιαίτερη ανάπτυξη μέσω των περί κράτους αντιλήψεων, οι οποί- ες διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της περί φυσικού δικαίου διδασκαλίας και του Διαφωτισμού, ο οποίος αναζητούσε μια ορθολογική και χρήσιμη τιμω- ρητική λειτουργία της πολιτείας. 20 Μια βασική κατεύθυνση στον χώρο αυτών των σχετικών θεωριών αντι- λαμβάνεται ως σκοπό της ποινής την αποτροπή του συγκεκριμένου δρά- στη από μελλοντικές αξιόποινες πράξεις, την πρόληψη δηλαδή τέλεσης νέων αξιόποινων πράξεων από τον ίδιο τον δράστη (γι’ αυτό και ο όρος ει- δική πρόληψη). Οι ειδικοπροληπτικές αυτές σκέψεις αναπτύχθηκαν στον χώρο του ποινικού δικαίου κυρίως από τον Franz von Liszt 21 (1851-1919), ο οποίος τις υποστήριξε επηρεασμένος ιδιαίτερα από τις εμπειρικές μετρή- σεις κατά το πρότυπο των φυσικών επιστημών, οι οποίες άλλωστε κυρι- αρχούσαν και στη νομική σκέψη τον 19ο αιώνα μέσω του νομικού θετικι- σμού, φιλοδοξώντας να αλλάξουν ή έστω να επηρεάσουν όλο το ποινικό κυρωτικό σύστημα. Η ορθή ποινή, σύμφωνα με τη θεωρία της ειδικής πρόληψης, είναι η αναγκαία ποινή. Και αναγκαία είναι εκείνη η οποία έχει σκοπό να βελτιώσει εκείνους από τους δράστες, οι οποίοι είναι επιδεκτι- κοί βελτίωσης, να αποτρέψει εκείνους οι οποίοι ευκαιριακά εγκληματούν και να αδρανοποιήσει όσους δεν είναι σε θέση να βελτιωθούν ή πάντως να μη συνεχίσουν να εγκληματούν. Ανάλογες σκέψεις διατυπώθηκαν την εποχή εκείνη και στην ιταλική επιστήμη από τη λεγόμενη θετική σχολή (Scuola Positiva) και τους Cesare Lombroso (1835-1909) και Enrico Ferri (1856-1929). Οι σκέψεις μάλιστα αυτές για βελτίωση του δράστη εκφρά- στηκαν ιδιαιτέρως με τη λεγόμενη κοινωνικοποίηση ή επανακοινωνικοποί- ηση του δράστη, η οποία τα τελευταία χρόνια βρήκε ιδιαίτερη απήχηση ως μοντέρνα προοδευτική αντίληψη, ενώ συνεχίζεται και σήμερα να προβάλ- λεται κυρίως μέσω της λεγόμενης Διεθνούς Εταιρίας Κοινωνικής Αμύνης 18. Πρωταγόρας 324 a-b. Εδώ βεβαίως ο Πλάτωνας αναφέρεται όχι μόνο στην ειδική αλλά και στη γενική πρόληψη, καθώς κάποιος τιμωρείται «ου του παρεληλυθότος ένεκα αδικήματος... αλλά του μέλλοντος χάριν, ίνα μη αύθις αδικήση μήτε αυτός μήτε άλλος τον τούτον ιδών κολασθέντα». 19. Μ. Βασιλείου , Επιστολή 112 (Ανδρονίκω Ηγεμόνι): «...ότι τους οτιούν αδικούντας ουχ υπέρ των ήδη γεγενημένων κολάζομεν (τις γαρ αν γένοιτο μηχανή μη γεγενή- σθαι τα πεπραγμένα;), αλλ’ όπως αν ή αυτοί προς το λοιπόν αμείνους γένοιντο ή ετέροις υπάρξειε του σωφρονείν παραδείγματα». 20. Βλ. αναλυτικότερα Jescheck/Weigend, AT, 72. 21. Der Zweckgedanke im Strafrecht, ZStW 1883, 1 επ. Σήμερα βλ. λ.χ. Calliess , Die Strafe. Zweck und ihre Funktion, Müller-Dietz-Festschrift, 2001, 99.