ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ

6 I. Έννοια και σκοπός των ποινικών κυρώσεων Ν. ΜΠΙΤΖΙΛΕΚΗΣ ιστορική περιπέτεια και διαμόρφωση του ποινικού δικαίου, από το παλαι- ότερο μέχρι το σύγχρονο ποινικό δίκαιο. 2. Σκοπός της ποινής - Οι περί ποινής θεωρίες 2.1. Οι απόλυτες θεωρίες: Η λογική της ανταπόδοσης Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η ποινή λειτουργεί μόνο ως ανταπόδοση στο «κακό» το οποίο διέπραξε ο υπαίτιος, ως αρνητική δηλαδή αντίδρα- ση στην αξιόποινη πράξη. Δεν επιδιώκει να πετύχει κανέναν άλλον σκοπό πέρα από το να απαντήσει η οργανωμένη κοινωνία μέσω αυτής στην άδι- κη πράξη και στην ενοχή του πράττοντος. Γι’ αυτό εξάλλου και η θεωρία αυτή ονομάζεται και απόλυτη , με την έννοια δηλαδή ότι η ποινή επιβάλλε- ται, επειδή απλώς και μόνο πρέπει να επιβληθεί, ως ένα τρόπον τινά ανα- γκαίο κακό, και όχι για να εξυπηρετήσει οποιονδήποτε σκοπό. Επιβάλλε- ται δηλαδή προκειμένου να “πληρώσει” ο δράστης για αυτό που έκανε (“quia peccatum est“). Ο σκοπός της είναι λοιπόν η αποκατάσταση της έν- νομης τάξης, η απόδοση δικαιοσύνης. Το καίριο όμως ερώτημα είναι πώς εννοεί κανείς την έννοια της δικαιοσύνης. Στην ιστορική βάση αυτής της αντίληψης συναντά κανείς τη γνωστή ρήση του μωσαϊκού νόμου «οφθαλ- μόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος» (jus talionis), ως και τις πιο παλιές μορφές εκδίκησης (“δικαιοποίησης” της εκδίκησης δια του κρατι- κού μονοπωλίου της βίας) ή απάντησης της οικογένειας ή της φυλής στη γενόμενη προσβολή. Σε μια πιο εξελιγμένη της μορφή αυτή η επανορθω- τική δικαιοσύνη , γνωστή και από τον Αριστοτέλη, 11 δεν αποδίδεται με μια εξισωτική λογική του τύπου “κακό έναντι κακού” αλλά με εκείνη της απο- κατάστασης της προσβολής στη βάση της λογικής μιας αξιολογικής-δικαι- ικής αναλογίας. 12 Στη σύγχρονη πάντως εποχή η θεωρία της αποκατάστασης και επανόρ- θωσης βρήκε τη θεωρητική της θεμελίωση στη φιλοσοφία του γερμανι- κού ιδεαλισμού και στην αντίληψη ότι η ποινή δεν έχει να κάνει με μορφές εκδίκησης αλλά με την απάντηση της κοινωνίας ως απόδοση δικαιοσύ- νης. Αρχικά ο Kant (1724-1804) αναλύει διεξοδικά την ιδέα της ανταπό- δοσης και δικαιοσύνης, στην οποία στοχεύει η ποινή και το ποινικό δίκαιο γενικότερα, το οποίο έτσι λειτουργεί ως κατηγορική επιταγή , ως επιτα- γή για δικαιοσύνη, ελεύθερη από κάθε άλλη στοχοθέτηση. Η γνωστή του θέση ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να καταστεί μέσο για οποιονδήπο- 11. Ηθικά Νικομάχεια, 1132a – 1133b. 12. Βλ. σχετικά Φαρσεδάκη , Η εγκληματολογική σκέψη. Απ’ την αρχαιότητα ώς τις μέ- ρες μας, τ. Α΄, 1990, 66 επ.