ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ

2. Σκοπός της ποινής - Οι περί ποινής θεωρίες 7 Ν. ΜΠΙΤΖΙΛΕΚΗΣ τε σκοπό, αλλά αποτελεί ο ίδιος αυτοσκοπό, λειτουργούσα ως κατηγορι- κή προσταγή, δεσμεύει την τιμωρούσα πολιτεία να επιβάλει ποινή σε κά- ποιον μόνο και μόνο διότι εγκλημάτησε. Σε αυτή τη λογική εντάσσεται και η γνωστή φράση: «fiat iustitia et pereat mundus» («να αποδοθεί δικαιο- σύνη και ας χαθεί ο κόσμος»). Ποια είναι όμως αυτή η δικαιοσύνη, για την οποία αξίζει να χαθεί ο κόσμος προκειμένου αυτή να κατισχύσει; Προφα- νώς μια δικαιοσύνη, η οποία συλλαμβάνεται περισσότερο ως μια αφηρη- μένη ιδέα, ως ιδεολόγημα, ξένο προς τον άνθρωπο ως πρόσωπο το οποίο υπάρχει και ολοκληρώνεται στη σχέση του με τον άλλον. Ποια δικαιοσύ- νη λοιπόν έχει αξία και νόημα πέρα και έξω από αυτόν τον άνθρωπο; Το γνωστό εξάλλου Καντιανό παράδειγμα της νήσου 13 αποδίδει με τρόπο πα- ραστατικό το αδιέξοδο και το υπαρξιακό κενό από το γενικότερο έλλειμμα νοήματος ζωής, για το οποίο αδιαφορεί μια τέτοια περί δικαιοσύνης αντί- ληψη: Αν ο πληθυσμός ενός νησιού, παρατηρεί ο Kant , αποφάσιζε να αυ- τοδιαλυθεί και να διασκορπιστεί σε όλο τον κόσμο, θα έπρεπε και ο τελευ- ταίος εναπομείνας στις φυλακές δολοφόνος προηγουμένως να θανατωθεί, προκειμένου έτσι ο καθένας να υποστεί ό,τι αξίζουν οι πράξεις του. Ο Kant βρίσκει λοιπόν νόημα ποινής και εκεί όπου απουσιάζει μια σχέση κοινω- νίας, στην υπαρξιακή δηλαδή κενότητα, επειδή θα έβλεπε νόημα δικαιο- σύνης πέρα από την ανθρώπινη σχέση κοινωνίας, σε έναν αφηρημένο και ιδεατό κόσμο. Επόμενο είναι έτσι ότι στοιχεία μεταμέλειας και επιείκειας φαντάζουν μάλλον ξένα σε μια έννοια δικαιοσύνης, όπως την αντιλαμβά- νεται η καντιανή φιλοσοφία. 14 Η δικαιοσύνη της ανταπόδοσης δεν παύει λοιπόν να παραμένει ένα είδος εκδικητικής δικαιοσύνης, ορθολογικοποι- ημένης, νομιμοποιημένης μέσω εννοιών και θεωρητικών σχημάτων· βα- σίζεται στην ικανοποίηση του εγώ και στην επιβεβαίωση της ισχύος, και απέχει έτσι από μιαν άλλη δικαιοσύνη, εκείνη της συγγνώμης και της επι- είκειας, η οποία απαιτεί διάκριση επενδύοντας περισσότερο στον συγκε- κριμένο άνθρωπο με τις ιδιαιτερότητές του. 13. Kant , Metaphysik der Sitten, hrsg. von Karl Vorländer, Rechtsphilosophische Bibliothek Band 42, Unveränderter Ausdruck 1966 der 4. Auflage 1922, 161. Βλ. γενικότερα επ’ αυτού αντί πολλών Klug, Abschied von Kant und Hegel, in: ders. Skeptische Rechtsphilosophie 1981, 149 επ.· H. Mayer, Kant, Hegel und das Strafrecht, Engisch-Festschrift (1969), 64 επ.· και Hassemer/Neumann , Nomos Kommentar, 4. Aufl. 2013, vor §1 αρ. περ. 269 επ. 14. „Denn wenn die Gerechtigkeit untergeht, so hat es keinen Wert mehr, dass Menschen auf Erden leben“ («εάν χαθεί η δικαιοσύνη, δεν αξίζει πια να ζουν άν- θρωποι στη γη»): Kant , ό.π., 159. Για ποια όμως δικαιοσύνη θα μιλούσε κανείς, η οποία αν παύσει να υπάρχει, δεν αξίζει να ζουν άνθρωποι πάνω στη γη;