ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ

8 I. Έννοια και σκοπός των ποινικών κυρώσεων Ν. ΜΠΙΤΖΙΛΕΚΗΣ Αλλά και ο Hegel (1770-1831), ο έτερος μεγάλος εκπρόσωπος του γερμα- νικού ιδεαλισμού, αντιλαμβάνεται μέσω της λεγόμενης διαλεκτικής του το έγκλημα ως άρνηση του Δικαίου, ως πρόσκρουση της ειδικής στη γενική βούληση, και την ποινή ως άρνηση αυτής της άρνησης και άρα ως αποκα- τάσταση του Δικαίου σε ένα ανώτερο (ηθικά) επίπεδο, στο οποίο οδηγεί πάντα η διαλεκτική υπέρβαση, η μετάβαση δηλαδή μέσω της άρνησης στη σύνθεση. Η ανταπόδοση βασίζεται εδώ όχι στην απόδοση των ίσων αλλά των κατ’ αξία ισοδυνάμων (η ποινή λειτουργεί ως μέγεθος αξιολογικά ισο- δύναμο του εγκλήματος). Ο Hegel αντιλαμβάνεται την αξιόποινη πράξη και την ποινή όχι αποκλειστικά ως γεγονότα του εξωτερικού κόσμου αλλά ως σημασιολογικά μεγέθη και ως εκ τούτου δεν κρίνει και τη μεταξύ τους αντιστοίχιση κατ’ είδος, όπως ο Kant , αλλά κατ’ αξία. Το πώς όμως μια βί- αιη προσβολή των αγαθών ενός ατόμου, ένα κακό δηλαδή, λειτουργεί ως απάντηση σε ένα άλλο κακό, το οποίο είναι το έγκλημα, αποκαθιστώντας μάλιστα τη δια του εγκλήματος επελθούσα προσβολή του Δικαίου και επι- βεβαιώνοντας έτσι την ισχύ του τελευταίου, απαιτεί περαιτέρω συζήτηση. Και ακόμη ερωτάται, πώς άραγε με την επιβολή ποινής αποδίδεται δικαιο- σύνη και αποκαθίσταται το Δίκαιο σε ένα ανώτερο επίπεδο, όταν μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό των διαπραττόμενων εγκλημάτων κοινωνικά αποκαλύ- πτεται και ένα ακόμη πιο ελάχιστο ποσοστό τιμωρείται. Βεβαίως στη σύγχρονη εποχή οι απόλυτες θεωρίες έπαψαν να λειτουρ- γούν με έννοιες και κατηγορίες αφηρημένες και προσεγγίζουν την “απά- ντηση στο άδικο” και την “αποκατάσταση της δικαιοσύνης” όχι πλέον ως ιδεατές κατασκευές αλλά ως στόχους του οργανωμένου κράτους και της κοινωνίας, πλησιάζοντας αρκετά τη διδασκαλία της θετικής γενικής πρό- ληψης. 15 Παύουν έτσι στην ουσία και να έχουν απόλυτο χαρακτήρα στον βαθμό που δύσκολα αντιλαμβάνονται πλέον το να λειτουργεί ποινή απο- ξενωμένη από οποιονδήποτε σκοπό. Πάντως, εφόσον η ανταπόδοση νοείται σε σχέση με αυτό που έγινε, η ανταποδοτική λογική συνέβαλε στο να δικαιολογείται σήμερα ως ποινή μόνο εκείνη η οποία σε διάρκεια και ένταση βρίσκεται σε μια σχέση αναλο- γίας με τον βαθμό και το μέγεθος του αδίκου αλλά και της ενοχής του δρά- στη. Σε αυτό βοήθησαν κυρίως οι νεώτερες ανταποδοτικές θεωρίες του αγγλοσαξωνικού δικαιικού χώρου, οι οποίες απαλλαγμένες από τα μετα- φυσικά σχήματα του γερμανικού ιδεαλισμού στράφηκαν περισσότερο σε έναν ηθικό ρεαλισμό, στον σεβασμό δηλαδή των κοινωνικοηθικών αξιών και στην απόδοση κοινωνικής δικαιοσύνης στο πλαίσιο μιας οργανωμένης 15. Hassemer/Neumann , NK, vor § 1 αρ. περ. 273.