ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Η εγκληματικότητα των ανηλίκων και η αντιμετώπισή της 2 εγκληματικότητα των ανηλίκων. Άλλωστε, η διαχείριση της συνολικής εγκλημα- τικότητας δεν θα μπορούσε να μην περιλάβει -ως προτεραιότητά της- τον ανήλι- κο, ο οποίος αποτελεί «το μέλλον» της κοινωνίας. Η εξέταση της εγκληματικότητας των ανηλίκων και η διαχείρισή της, ως διακριτά μεγέθη από αυτά των ενηλίκων, συνδέονται άμεσα, όπως εύστοχα υπογραμμίζε- ται 2 , με τις ιστορικές, πολιτικές και πολιτισμικές συγκυρίες της εποχής της εκβι- ομηχάνισης: η μετακίνηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα δημιούργησε ένα δυσανάλογα μεγάλο εργατικό δυναμικό που με- γάλο μέρος του πληττόταν από την ανεργία και τη φτώχεια. Οι συνθήκες αυτές συ- νέβαλαν ώστε (ιδίως) οι πολυάριθμοι φτωχοί ανήλικοι της εποχής να συνδεθούν με την επαιτεία, την αλητεία και τη διάπραξη μικροκλοπών, με αποτέλεσμα να απο- τελούν έναν δημόσιο ορατό κίνδυνο, ικανό να διασαλεύσει την κοινωνική ειρήνη. Με τον τρόπο αυτό οι ανήλικοι περιλήφθηκαν στον κατάλογο των «επικίνδυνων ομάδων» 3 . Αυτή η παρατήρηση φαίνεται ότι αποτελεί κατά βάση την αφετηρία του οργανωμένου ενδιαφέροντος για την ενασχόληση με την εγκληματικότητα των ανηλίκων κατά την εποχή εκείνη. Η αποκατάσταση της τάξης και της ασφάλειας από τον κίνδυνο διάρρηξης της κοινωνικής συνοχής εκ μέρους της «επικίνδυνης ομάδας» απαιτούσε τη δραστική ενεργοποίηση του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, προκειμένου να περιοριστεί και να αντιμετωπιστεί ο νέος κίνδυνος. Υπό τα δεδο- μένα αυτά η αντιμετώπιση της νεανικής εγκληματικότητας έλαβε χαρακτηριστικά είτε πρόληψης για τους «παραστρατημένους» ανηλίκους, με προνοιακό προσανα- τολισμό 4 , είτε καταστολής. Έτσι, την εποχή εκείνη δημιουργούνται τα πρώτα άσυ- λα και ορφανοτροφεία 5 στο πλαίσιο της ηθικής αναμόρφωσης των παιδιών. Στη συνέχεια ο έλεγχος αυτός θα λάβει εντονότερα στοιχεία άτυπου κοινωνικού ελέγ- χου, κυρίως μέσω της θέσπισης του υποχρεωτικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Από τότε μέχρι σήμερα οι έρευνες (σε ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο) για την εγκληματικότητα των ανηλίκων αυξάνουν και δίκαια υποστηρίζεται ότι η κοινω- νική αυτή ομάδα αποτελεί προνομιακό 6 ερευνητικό πεδίο σε όλο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών. Στο πέρασμα των χρόνων εκφράστηκαν διάφορες θεωρίες που προσπάθησαν να προσεγγίσουν την αιτιολογία της εγκληματικότητας και να απαντήσουν στο ειδι- κότερο ερώτημα «γιατί οι ανήλικοι εγκληματούν», προκειμένου να προτείνουν, 2. Βλ. διεξοδικά Ε. Αβδελά , «Νέοι εν κινδύνω»: επιτήρηση, αναμόρφωση και δικαιοσύνη ανη- λίκων μετά τον πόλεμο, εκδ. Πόλις Αθήνα 2013, σελ. 58 επ. 3. Βλ. αναλυτικά Μ. Γασπαρινάτου, Νεανική Παραβατικότητα & Αντεγκληματική Πολιτική, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2020, σελ. 18 επ. 4. Γνωστό έχει παραμείνει το «κίνημα των παιδοσωστών» (Child Savers), βλ. αναλυτικά σε A. Platt , The Child Savers; the Invention of Delinquency, University of Chicago, Chicago 1969. Βλ. αντιστοιχίες στην Ελλάδα σε Ε. Αβδελά , «Νέοι εν κινδύνω», 2013, ό.π. 5. Πρβλ. Χ. Δημόπουλο σε Χ. Δημόπουλου / Κ. Κοσμάτου, Δίκαιο Ανηλίκων. Θεωρία και πρά- ξη, 3η έκδοση, Αθήνα 2017, σελ. 16 επ. 6. Βλ. σχετικά Α. Πιτσελά, Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, ζ’ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2013, σελ. 539 επ.