ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

3 1. Οι προσεγγίσεις για την εγκληματικότητα των ανηλίκων: από το παρελθόν στο παρόν στη συνέχεια, τις ενδεδειγμένες λύσεις αντεγκληματικής πολιτικής για την κατη- γορία αυτή. Στην παρούσα (εισαγωγική) ενότητα θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε με συ- ντομία τις βασικές θέσεις που διατυπώθηκαν σχετικά με το έγκλημα, τον εγκλη- ματία και την εγκληματικότητα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο πεδίο της εγκλη- ματικότητας των ανηλίκων. 1.2. Οι «κλασικές» και «θετικιστικές» θεωρίες για την ποινή Στο σύγχρονο ποινικό δίκαιο ευρέως αποδεκτή γίνεται η θέση ότι ο βασικός σκο- πός της ποινής είναι η προστασία των εννόμων αγαθών και η διασφάλιση της κοι- νωνικής ειρήνης. Ο σκοπός αυτός λαμβάνει σε κάθε ιστορική περίοδο ξεχωριστά χαρακτηριστικά, τα οποία είναι επηρεασμένα από τις εκάστοτε ιστορικές, πολι- τικές και φιλοσοφικές συνθήκες που επικρατούν 7 . Οι θέσεις που ακόμα και στις μέρες μας φαίνεται να έχουν απήχηση, οι οποίες γεννήθηκαν μέσα στα πλαίσια του Διαφωτισμού, δημιούργησαν τις λεγόμενες «κλασικές» και «θετικιστικές» θε- ωρίες για την ποινή. Το ιστορικό και φιλοσοφικό περίγραμμα των Διαφωτιστών επηρέασε τόσο το ζήτημα των νομικών εγγυήσεων της ποινικής διαδικασίας, τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, τα είδη των προβλεπόμενων ποινών και τους τρόπους έκτισής τους. Σε γενικές γραμμές, οι κλασικές αντιλήψεις για την ποινή θεμελιώθηκαν στη βάση ενός ανθρωπιστικού προσανατολισμού του ποινικού συστήματος, με θέσεις που αμφισβήτησαν την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητα της θανατικής ποι- νής 8 , που τάχθηκαν υπέρ ενός συστήματος ποινών που να επιτρέπει τη δίκαιη και ανάλογη τιμωρία του ατόμου που παραβίασε τον ποινικό νόμο, έτσι ώστε να αντι- στοιχεί η βαρύτητα της ποινής στη βαρύτητα του εγκλήματος. Αντίστοιχα, οι θετικιστικές απόψεις, οι οποίες εστίασαν το ενδιαφέρον τους από το έγκλημα στον εγκληματία, αντιμετωπίζουν την ποινή ως μέσο για την αναμόρ- φωση και βελτίωση του εγκληματία. Υπό την παραδοχή ότι ο πυρήνας της «νο- σηρότητας» του εγκλήματος είναι η αναζήτηση των αιτίων του, ερευνώντας την προσωπικότητα του εγκληματία, λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα που οδηγούν στη «θεραπεία» του και στην αποτροπή της υποτροπής του. Η Κλασική Σχολή 9 αποτελεί καρπό της επίδρασης των ιδεών των Διαφωτιστών (Cesare Beccaria, 1738-1794, Jeremy Bentham 1748-1832) για ανθρώπινη μετα- χείριση των εγκληματιών και πάντως επηρεάζεται από τις ιστορικές και πολιτικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη. 7. Βλ. διεξοδικά Ν. Κουράκη, Ποινική καταστολή, 5η έκδοση, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2009. 8. Πρβλ. C. Beccaria, Περί εγκλημάτων και ποινών, μετάφραση Α.Κοραή, εκδ. Νομική Βιβλι- οθήκη, Αθήνα 1998. 9. Βλ. σχετικά Χ. Δημόπουλο σε Χ. Δημόπουλου / Κ. Κοσμάτου, Δίκαιο Ανηλίκων, 2017, ό.π., σελ. 14 επ.