ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ

Πέτρος Πανταζόπουλος 9 Διαφορετικές είναι εξάλλου και οι αρχές που διέπουν τη φορολογική μεταχείρι- ση των διασυνοριακών καταστάσεων στο φόρο εισοδήματος και το ΦΠΑ. Έτσι στην περίπτωση του φόρου εισοδήματος η έννοια της φορολογικής κατοικίας ή της πηγής ορισμένου εισοδήματος διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο για το σκοπό της σύνδεσης ορισμένης φορολογικής δικαιοδοσίας με το παγκόσμιο ή μέρος του εισοδήματος ορισμένου προσώπου (φυσικού ή νομικού). Δεδομένου ότι το σύνηθες είναι ότι αυτές τις αρχές εφαρμόζουν περισσότερες χώρες, είναι πιθα- νό να επικαλύπτονται περισσότερες φορολογικές δικαιοδοσίες, υπό την έννοια ότι περισσότερα του ενός κράτη θεωρούν ότι έχουν δικαίωμα να φορολογήσουν το ίδιο εισόδημα του υπόχρεου. Το πρόβλημα αυτό επιλύεται κυρίως μέσω των συμβάσεων αποφυγής της διπλής φορολογίας, που κατανέμουν τη φορολογική εξουσία μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών. Συμπληρωματικά εφαρμόζονται και μέθοδοι για την αποφυγή της διπλής φορολόγησης σε ό,τι αφορά το κράτος της κατοικίας, όπως αυτές της εξαίρεσης ή της πίστωσης του φόρου. Στο πλαί- σιο αυτό, η έννοια της «μόνιμης εγκατάστασης» είναι ένας από τους χωρικούς συνδέσμους που χρησιμοποιούνται για την κατανομή της εξουσίας φορολόγη- σης μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών. Στο ΦΠΑ κρίσιμος είναι ο τόπος φορολόγησης, εκεί που κατ’ αρχήν θεωρείται ότι καταναλώνεται το αγαθό ή χρησιμοποιείται η υπηρεσία. Έτσι, στο ΦΠΑ δεν μπορεί να λάβει χώρα επικάλυψη φορολογικών δικαιοδοσιών, για αυτό και η αποφυγή της διπλής φορολογίας στηρίζεται συνήθως σε μονομερή μέτρα και όχι σε διεθνείς διμερείς ή πολυμερείς συνθήκες 4 , αλλά χρησιμοποιούνται κανό- νες για να ευρεθεί, που καταναλώνεται (ή θεωρείται ότι καταναλώνεται) ορι- σμένο αγαθό ή υπηρεσία. Ένας τέτοιος κανόνας είναι και αυτός της «μόνιμης» ή «σταθερής» εγκατάστασης. Σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα φορολογικά αντικείμενα προκύπτουν, εξάλ- λου, και από το γεγονός ότι ενώ στην περίπτωση του φόρου εισοδήματος κατά κανόνα ο υποκείμενος στο φόρο είναι και αυτός που καταβάλλει το φόρο, στην περίπτωση του ΦΠΑ αυτός που τελικά επιβαρύνεται με το φόρο είναι ο τελικός καταναλωτής, ενώ οι επιχειρήσεις ενεργούν ως «εισπράκτορες» του φόρου. Κατάσταση που προκαλεί και σημαντικές διαδικαστικές διαφορές σε σχέση με την είσπραξη του φόρου και τις υποχρεώσεις των υπόχρεων που δραστηριο- ποιούνται σε ένα κράτος. 4. Σε επίπεδο ΕΕ έχει λάβει χώρα πάντως σημαντική εναρμόνιση στο πεδίο του ΦΠΑ, ενώ η άμεση φορολογίας εμπίπτει ακόμη κυρίως στην δικαιοδοσία των κρατών μελών.