ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ οι “χώρες-χρήστες” (αναπτυγμένες χώρες) από την άλλη, με φτωχή βιοποικιλότητα μεν, αλλά με σημαντικούς οικονομικούς πόρους για έρευνα, ανάπτυξη, καινοτομία και εμπο- ρική δραστηριοποίηση. Η ανισότητα αυτή καθώς και η ανυπαρξία κανόνων ως προς τη βιοαναζήτηση, την πρόσβαση, την απόκτηση και την αξιοποίηση των γενετικών πό- ρων αποτέλεσαν τις αιτίες δημιουργίας του φαινομένου, που ονομάστηκε “βιοπειρα- τεία” (biopiracy) 26 . Η “ βιοπειρατεία ” εν ολίγοις αναφέρεται στη “βιοαναζήτηση” (bio- prospecting) γενετικών πόρων από χώρες-χρήστες ή ιδιώτες χρήστες, συνήθως χωρίς προηγούμενη άδεια πρόσβασης σε αυτούς ή στη σχετική παραδοσιακή γνώση από τη χώρα-πάροχο, και στη συνέχεια στην κατοχύρωση μέσω ευρεσιτεχνιών των ιδιοτήτων των γενετικών αυτών πόρων και στην εμπορική εκμετάλλευσή τους, χωρίς την απόδο- ση οφελών στη χώρα-πάροχο. Ο όρος όμως “ πειρατεία ” χρησιμοποιήθηκε εν τέλει και από τις δύο αντιτιθέμενες πλευρές. Οι αιτιάσεις και έντονες διαμαρτυρίες από τις χώρες- παρόχους για “βιοπειρατεία” επί των γενετικών πόρων τους και της σχετικής παραδο- σιακής γνώσης ΄συναντήθηκε΄ με εκείνες από τις αναπτυγμένες χώρες-χρήστες για “ πει- ρατεία ” των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας τους, σε μεγάλο βαθμό σχετικά με τα φαρμακευτικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας 27 . Και τούτο διότι οι χώρες-χρήστες υποστήρι- ζαν ότι οι χώρες-πάροχοι δεν είχαν επιτύχει καμμία κατοχύρωση των δικαιωμάτων που επικαλούνταν σχετικά με την ιδιοκτησία τους επί των γενετικών πόρων και της σχετικής παραδοσιακής γνώσης και άρα και στα βασιζόμενα επ’ αυτών φαρμακευτικά προϊόντα. Το φαινόμενο της “βιοπειρατείας” είναι η πιο ανάγλυφη εκδήλωση του βάθους και του εύρους των πολιτικών εντάσεων και της έντονης δυσπιστίας μεταξύ αναπτυσσόμενων χωρών-παρόχων και αναπτυγμένων χωρών-χρηστών, που έχει τις ρίζες του στην αποι- 26. Βλ. Shiva V., (1997), Biopiracy : Τhe plunder of nature and knowledge, South End Press, Boston, MA, ISBN-13 : 978-0896085558. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νεολογισμός “biopiracy” επινοήθηκε από τον Pat Mooney και προωθήθηκε μέσω της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης (ΜΚΟ) Rural advance Foundation International (RAFI), που μετονομάστηκε σε Erosion, Technology and Concentration (ETC Group). Η Vandana Shiva ΄αγκάλιασε΄ τoν όρο στο βιβλίο της με τον ίδιο τίτλο. Η πολιτική επιρροή της έννοιας ήταν καθοριστική για την υιοθέτηση δίκαιου και ισότιμου και την επέκταση των εθνικών και περιφερειακών ρυθμιστικών διαδικασιών Πρόσβασης και δίκαιου και ισότιμου Καταμερισμού Οφε- λών από τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων (ΠΚΟ – Access and Benefit Sharing, ABS), ιδίως στην Κοινότητα των Άνδεων, τη Βραζιλία, την Κόστα Ρίκα και τις Φιλιππίνες. Παρ ‘ όλα αυτά, δεν υπάρ- χει ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός της, ενώ με την πάροδο του χρόνου η έννοια έχει αντικαταστα- θεί σε μεγάλο βαθμό από τις λιγότερο φορτισμένες έννοιες της “υπεξαίρεσης” ή της “μη εξουσιοδοτη- μένης πρόσβασης”. Για μία ολοκληρωμένη ανάλυση της “βιοπειρατείας” και των επιπτώσεών της, βλ. Robinson D.F., (2010), Confronting Biopiracy: Challenges, Cases and International Debates, London and Washington DC, Earthscan, ISBN-13 : 978-1844077229. 27. Βλ. McManis C.R., (2004), Fitting Traditional Knowledge Protection and Biopiracy Claims into the Existing Intellectual Property and Unfair Competition Framework, σε: Burton O., (ed.), Intellectual Property and Biological Resources, σελ. 425 – 510, London, Marshall Cavendish International, ISBN- 13 : 978-9812103710. Βλ. επίσης McManis C.R., (2007), (ed.), Biodiversity and the Law. Intellectual Property, Biotechnology and Traditional Knowledge, London and Sterling, VA, Earthscan, ISBN 978- 1-84407-349-8.