ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

3 § 1. Ο «μελαγχολικός» κλάδος του εμπορικού δικαίου θέσης των πιστωτών και η αναρχία των ατομικών διώξεων αναδεικνύουν την αδυναμία των μέσων που προσφέρει το δίκαιο της ατομικής αναγκαστικής εκτέλεσης για αποτελε- σματική και δίκαιη μεταχείριση των πιστωτών. 2. Το πρόβλημα όμως δεν περιορίζεται στους πιστωτές. Ο ίδιος ο οφειλέτης βιώνει τις δυ- σμενείς συνέπειες (νομικές, οικονομικές, κοινωνικές) της αδυναμίας του να σταθεί στην αγορά ή, αν δεν είναι επιχειρηματίας, στην κοινωνία. Για να αντιμετωπίσει την κατάστα- ση, εξωθείται συχνά σε δόλιες μεθοδεύσεις: Ριψοκίνδυνη διαχείριση των περιουσιακών του δοσοληψιών, απόκρυψη ή μεταβίβαση περιουσιακών του στοιχείων στους οικείους του, ικανοποίηση των πιεστικότερων πιστωτών του, εξαφάνιση εγγράφων και βιβλίων, φυγή σε άλλη χώρα. Δραματικές μπορεί να είναι οι επιπτώσεις της αφερεγγυότητας και σε τρίτους μη πιστωτές, όπως είναι οι εργαζόμενοι, οι πελάτες, οι προμηθευτές, τα μέλη του δικτύου διανομής, γενικά δε η οικονομία και το Δημόσιο. Ο σύζυγος και οι συγγενείς βι- ώνουν και αυτοί το δράμα. Σοβαρός είναι εξάλλου ο κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης σε άλλους οφειλέτες, αφού η μη πληρωμή ενός χρέους οδηγεί συχνά σε αδυναμία του δα- νειστή να είναι ενήμερος στις δικές του υποχρεώσεις. Ένα αποτέλεσμα «ντόμινο» (domino effect) μπορεί να πλήξει μια σειρά επιχειρήσεων, έναν ολόκληρο κλάδο, μια περιφέρεια ή και μια ολόκληρη οικονομία («συστημικός κίνδυνος»). 3. Έτσι, η γενική αδυναμία πληρωμής των χρεών από πρόβλημα ατομικό γίνεται πλέον συλλογικό και σε μεγάλο βαθμό κοινωνικό. Αποστολή του ΠτΔ είναι να παρέμβει στο ση- μείο αυτό και να επιδιώξει την ενιαία σύλληψη και αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας. Η παρέμβαση αυτή «διαταράσσει τη νομική οικολογία» 2 , τον κανόνα δηλ. της ατομικής επι- δίωξης των απαιτήσεων, και εισάγει ειδικούς κανόνες και μεθόδους, που συγκροτούν την «πτώχευση». ΙΙ. Η μέθοδος του ΠτΔ. Σε γενικές γραμμές το ΠτΔ λειτουργεί ως εξής: Όταν η οικονομική κατάσταση του οφειλέτη καταστεί κρίσιμη και η πληρωμή των χρεών του προβληματική, υπάρχει η δυνατότητα να κηρυχθεί με δικαστική απόφαση η πτώχευσή του. Με την κή- ρυξη της πτώχευσης οι διώξεις εναντίον του οφειλέτη «παγώνουν» και ο ίδιος υφίσταται ορισμένους περιορισμούς: Κυρίως δεν μπορεί πλέον να διαχειρισθεί ή να διαθέσει την περιουσία του, ούτε να προβεί σε καταβολές χρεών. Οι εξουσίες αυτές μεταβαίνουν σε κάποιο ειδικό όργανο που διορίζεται από το δικαστήριο, το «σύνδικο». Βασικές αρχές (ή μέθοδοι) της πτωχευτικής διαδικασίας είναι η αρχή της καθολικότητας και η αρχή της ισό- τιμης μεταχείρισης των πιστωτών («par condicio creditorum»). H πρώτη έχει δύο όψεις: Από πλευράς μεν ενεργητικού σημαίνει ότι αντικείμενο της διαδικασίας είναι όλη η περι- ουσία του οφειλέτη (βλ. παρακάτω, § 40). Από πλευράς δε παθητικού ότι στη διαδικασία μετέχουν όλοι οι πιστωτές, αποτελώντας «κοινωνία ζημίας» (βλ. παρακάτω, § 30). Η δεύ- τερη αρχή σημαίνει ότι οι πιστωτές συμμετέχουν με ίσους όρους στη διαδικασία (βλ. πα- ρακάτω, § 33 Ζ). Στη βάση αυτών των αρχών (ή μεθόδων) επιδιώκεται η ανεύρεση ενιαίας λύσης στο πρόβλημα της αφερεγγυότητας. Συνηθισμένη λύση είναι η εκποίηση («εκκαθά- ριση», «ρευστοποίηση») ολόκληρης της περιουσίας του οφειλέτη και η διανομή του προ- 2. Κατά την έκφραση του Le Cannu κλπ., 1994, σ. 121 («une perturbation de l’écologie juridique»).