ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

X Πρόλογος - Ευχαριστίες ου ασκείται σημαντικό μέρος της δημόσιας πολιτικής βάσει των πορισμάτων της οικονομικής επιστήμης. Στο σημείο αυτό, εισαγόμαστε στην προβληματική της δημιουργίας, της οργάνωσης και της λειτουργίας της ανεξάρτητης κεντρικής τρά- πεζας στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. * * * Αντικείμενο της ανά χείρας μελέτης είναι το καθεστώς της ανεξάρτητης λειτουρ- γίας και της δημοκρατικής λογοδοσίας του θεσμικού υποδείγματος των ανεξάρ- τητων κεντρικών τραπεζών στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η πα- ραπάνω προβληματική αναλύεται εντός του πλαισίου που διαγράφεται από το σύγχρονο συνταγματισμό και το διεθνές χρηματοπιστωτικό δίκαιο. Όπως θα ανα- λυθεί, οι κεντρικές τράπεζες αποτελούν ιδιαίτερη περίπτωση ανεξάρτητων διοι- κητικών Αρχών, υπερβαίνουσα τον «μέσο όρο» ανεξάρτητης λειτουργίας έναντι της πολιτικής εξουσίας, θεσμικό status quo που εδραιώθηκε και ενισχύθηκε ιδίως κατά τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες. Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε συνέπεια του ότι η πολιτική εξουσία αποδείχθηκε σχεδόν πάντα ανεπαρκής ή ακατάλληλη για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής, ενώ από την άλλη η θεωρία και η οικο- νομική ιστορία συνδέουν τον βαθμό ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας με την αποτελεσματικότητα άσκησης των καθηκόντων της. Βάσει των παραδοχών αυ- τών, με την πάροδο των ετών δεν επεκτάθηκε μόνο η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών, αλλά και το εύρος του «χαρτοφυλακίου» των αρμοδιοτήτων τους. Στις κεντρικές τράπεζες ανατέθηκαν σταδιακά αρμοδιότητες πέραν της διατήρησης της νομισματικής σταθερότητας, ενώ παράλληλα η σχέση τους με την πολιτική εξουσία σταδιακά ελαττωνόταν, ιδίως διά της απαγόρευσης χρηματοδότησης του δημόσιου χρέους. Οι παραδοχές αυτές δεν είχαν ως αποτέλεσμα μόνο την θωρά- κιση της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών, αλλά και τον πολλαπλασιασμό των άτυπων τεχνοκρατικών πηγών του διεθνούς χρηματοπιστωτικού δικαίου, οι οποίες διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιο λειτουργίας των κεντρικών τραπεζών. Εντός του πλαισίου αυτού, η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών θωρακίστηκε θεσμικά και η δημοκρατική τους λογοδοσία «επαναπροσδιορίστη- κε». Η σχέση αυτή μεταξύ της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών και της λο- γοδοσίας τους, μεταβλητή κρίσιμη για την διάκριση των εξουσιών, το κράτος δι- καίου και τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών, είναι η κεντρική θεματική της μελέτης αυτής. Οδηγός για την προσέγγιση του ζητήματος, η ιδέα ότι η εξέ- λιξη της άσκησης της κεντρικής τραπεζικής, εν όψει της φύσης των αρμοδιοτή- των των κεντρικών τραπεζών και των συνεπειών τους στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, επηρεάζει τη φύση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Έτσι, προκειμένου να μην απωλεσθούν τα θεσμικά κεκτημένα της τελευταίας, οι θεσμοί αυτής οφεί- λουν να εξελιχθούν παράλληλα με τις κεντρικές τράπεζες, αποτρέποντας τυχόν εκ πλαγίου παραβιάσεις των κανόνων του πολιτεύματος μέσω της άσκησης της νομισματικής (ή, εν μέρει, και της οικονομικής) πολιτικής.