ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

4 ΜΕΡΟΣ Α – Κεντρικές τράπεζες, ανεξαρτησία και λογοδοσία: Οι «γενικές αρχές» μα για την εξέταση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας των κεντρικών τραπε- ζών στα επόμενα κεφάλαια. 1.2. Η φύση των κεντρικών τραπεζών Από την αρχή της αναζήτησης του μίτου της κεντρικής τραπεζικής μέσα στο χρό- νο, η πρώτη δυσχέρεια που ανακύπτει αφορά τον ορισμό του αντικειμένου της μελέτης: τι ορίζεται διαχρονικά ως «κεντρική τράπεζα»; Η περιπτωσιολογία του περιεχομένου της έννοιας είναι πολυσχιδής, αναλόγως της ιστορικής περιόδου, της πολιτειακής κατάστασης, της δομής της οικονομίας και της κοινωνίας εντός των οποίων απαντάται. Αν επιχειρηθεί ένας in abstracto ορισμός της έννοιας της κεντρικής τράπεζας, αυτή περιλαμβάνει τα δημόσια νομικά πρόσωπα που είναι επιφορτισμένα με κα- νονιστικές, ελεγκτικές, αποφασιστικές ή/και κυρωτικές αρμοδιότητες επί τομέ- ων της οικονομίας, ιδίως του νομισματικού και του χρηματοπιστωτικού συστήμα- τος. Η άσκηση των αρμοδιοτήτων των κεντρικών τραπεζών διεξάγεται υπό την αυτοτέλεια της νομικής προσωπικότητας, η οποία τους απονέμεται από το εθνι- κό ή το υπερεθνικό δίκαιο 3 . Για λόγους ιστορικούς και λειτουργικούς, οι κεντρι- κές τράπεζες ιδρύονται και λειτουργούν υπό τη μορφή νομικών προσώπων του ιδιωτικού δικαίου, στις μέρες μας συνήθως ως ανώνυμες εταιρίες. Παρά την ιδι- ωτικού δικαίου οργανωτική τους μορφή, οι κεντρικές τράπεζες ενέχονται στην άσκηση δημόσιας εξουσίας – και μάλιστα στην άσκηση αρμοδιοτήτων που ανάγο- νται στο σκληρό πυρήνα του κράτους. Κατ’ επέκταση, οι πράξεις των κεντρικών τραπεζών διακρίνονται σε αυτές που άπτονται της άσκησης δημόσιας εξουσίας και σ’ εκείνες η ενάσκηση των οποίων διέπεται από το ιδιωτικό δίκαιο 4 . Η διάκριση μεταξύ πράξεων των κεντρικών τραπεζών που διέπονται από το δη- μόσιο δίκαιο αφ’ ενός και από το ιδιωτικό δίκαιο αφ’ ετέρου, δικαιολογείται διτ- τώς. Εν πρώτοις, η διάκριση αυτή ανταποκρίνεται στο ιστορικό προηγούμενο της οργάνωσης των κεντρικών τραπεζών υπό τη μορφή οντοτήτων του ιδιωτικού δι- καίου που ασκούν, παράλληλα, δημόσια εξουσία. Η σύνδεση της διαχείρισης του νομισματικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος με την άσκηση δημόσιας εξου- σίας εξηγείται εν πολλοίς από την «κρατική θεωρία του χρήματος»/‘state theory of money’ του Georg Friedrich Knapp: κατά τη θεωρία αυτή, η έννοια του χρή- ματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια του κράτους, αφού οι κρατικοί θεσμοί είναι αυτοί που ορίζουν την αποδοχή του χρήματος ως μέσο πληρωμής και καθορίζουν την αξία αυτού 5 . Περαιτέρω, το χρήμα κατέχει σημαίνουσα θέση 3. Όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. 4.  Lastra, R. M. (2012), p. 1267. 5.  Knapp, G.F . [1924 (1905)], pp. VII, 224· Goodhart, C.A.E . [1989 (1975)], passim· Goodhart, C.A.E . (1998), pp. 407–432.