ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΚΕΦ. 1 ο – Θεμελιώδη στοιχεία και ιστορική εξέλιξη της κεντρικής τραπεζικής 7 σμού, εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών, της ποσότητας, του κόστους και της διαθεσιμότητας του χρήματος στην οικονομία, δια της χάραξης και άσκησης της νομισματικής πολιτικής. Προς το σκοπό αυτό, οι κεντρικές τράπεζες ελέγχουν τη νομισματική βάση της οικονομίας αναφοράς τους, ασκώντας το μονοπώλιο έκδοσης του νόμιμου χρήματος 11 και του ελέγχου της κυκλοφορούσας ποσότη- τάς του· περαιτέρω, επηρεάζουν (ή καθορίζουν ευθέως, αναλόγως του ισχύο- ντος νομικού πλαισίου και οργάνωσης της οικονομίας) τη διάθεση του χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες. Αυτό γίνεται μέσω της διαμόρφωσης των βασικών επιτοκίων εκ μέρους των κεντρικών τραπεζών, τα οποία επηρεάζουν, με τη σει- ρά τους, τα επιτόκια με τα οποία οι εμπορικές τράπεζες δανείζουν χρήμα στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, επηρεάζοντας συνεκδοχικά τις επιχειρηματικές επενδύσεις, τις καταναλωτικές δαπάνες και διασφαλίζοντας την επίτευξη κρίσι- μων εν προκειμένω μακροοικονομικών στόχων. Με την πάροδο των χρόνων, η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών αναδείχθηκε σε περίπλοκο και πολυπα- ραγοντικό ζήτημα, συνεπώς οι κεντρικές τράπεζες προσάρμοσαν αναλόγως τις δράσεις τους, ώστε ν’ ανταποκριθούν στον πρωταρχικό τους στόχο. Στο ζήτη- μα αυτό αναφερόμαστε στις αμέσως επόμενες παραγράφους, κατά την εξέταση των βασικών αρμοδιοτήτων των κεντρικών τραπεζών. Σε ορισμένες έννομες τά- ξεις, εξ άλλου, στόχο των κεντρικών τραπεζών (ανάλογης μάλιστα βαρύτητας με την επίτευξη της σταθερότητας των τιμών 12 ) αποτελεί η υποστήριξη της οικονο- μικής ανάπτυξης, διά της ρύθμισης των όρων της αγοράς εργασίας και του επη- ρεασμού διάφορων μακροοικονομικών μεταβλητών· στις περιπτώσεις αυτές, η ανάμιξη των κεντρικών τραπεζών στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής (πέρα από τον παραδοσιακό χώρο «κυριαρχίας» τους, την άσκηση δηλαδή της νομι- σματικής πολιτικής) θεωρείται θεμιτή, αν όχι και απαραίτητη. Περαιτέρω, βασι- κούς στόχους των κεντρικών τραπεζών αποτελούν η άσκηση της συναλλαγματι- κής πολιτικής μέσω της διαχείρισης των συναλλαγματικών διαθεσίμων, η ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών και διακανονισμού και η διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Η τελευταία επιτυγχάνεται ιδίως διά της λειτουργίας της κεντρικής τράπεζας ως «δανειστή έσχατη ανάγκης»/‘lender of last resort’ για την παροχή ρευστότητας σε φερέγγυα χρηματοπιστωτικά ιδρύ- ματα που αδυνατούν ν’ αντλήσουν τα απαραίτητα κεφάλαια για την άσκηση των κατηγορίες του πληθωρισμού, είναι (α) ο πληθωρισμός της ζήτησης, ο οποίος προκύπτει από αύξηση της ζήτησης εμπορευμάτων ή/και υπηρεσιών, (β) ο πληθωρισμός της προ- σφοράς, ο οποίος προκύπτει από μείωση της προσφοράς εμπορευμάτων ή και υπηρεσιών, και (γ) η ειδική περίπτωση του «αρνητικού πληθωρισμού» ή «αποπληθωρισμού», ο οποίος προκύπτει αόταν η μεταβολή των τιμών σε μια χρονική περίοδο είναι αρνητική· Bernanke, B. et al. (1999), pp. 16 et seq.. 11. Στη σύγχρονη εποχή, οι κεντρικές τράπεζες εκδίδουν τα τραπεζογραμμάτια (χαρτονομί- σματα), ελέγχοντας την ποσότητα των κυκλοφορούντων κερμάτων τα οποία εκδίδονται από την κυβέρνηση. 12.  Gortsos, C. V. (2019, a), p. 11.