ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 7 Ρωμαίων πολιτών, βλ. A. Nussbaum: Α Concise History of the Law of Nations, London 1962, D. Bederman, International Law in Antiquity, Cambridge 2001. Για την ιστορία του διεθνούς δικαίου από την αρχαιότητα ως σήμερα βλ. επίσης W. Grewe, Epochen der Völkerrechtsgeschichte, 1984 και G. Grewe, M. Byers: The Epochs of International Law, New York 2000. Επειδή οι αρχαίοι χρόνοι διαφέρουν ουσιαστικά από τον σύγχρονο κό- σμο, γι’ αυτό οι πιο πάνω θεσμοί θεωρούνται μόνο μακρινοί προάγγελοι του διεθνούς δικαίου. Το διεθνές δίκαιο διαμορφώθηκε σταδιακά κατά τους τέσσερις τελευταίους αιώνες και πά- ντοτε αποτέλεσε καθρέφτη των σχέσεων μεταξύ των παραγόντων της διεθνούς ζωής. Στο τέλος του Μεσαίωνα, στη φάση της συγκροτήσεως του σύγχρονου κράτους, ένα υποτυ- πώδες διεθνές δίκαιο περιοριζόταν σε ελάχιστους κανόνες για τη διπλωματική αποστο- λή, τις συνθήκες και το έθιμο και σε θεολογικούς εσωτερισμούς περί του ποιος πόλεμος είναι δίκαιος και ποιος όχι. Στον Μεσαίωνα, η πυραμίδα της εξουσίας που χαρακτήριζε ολόκληρη σχεδόν την ευρωπαϊκή ήπειρο, είχε εξασφαλίσει, με τα λεγόμενα «δύο ξίφη του Χριστού» (δηλαδή τον Πάπα και τον αυτοκράτορα), μία ιδιόμορφη ειρήνη, την Pax Christiana, στο πλαίσιο της οποίας βέβαια δεν έπαψαν να αλληλοσφάζονται οι επιμέρους ηγεμόνες και ηγεμονίσκοι και οι δυστυχείς υποτελείς τους. Το διεθνές δίκαιο άρχισε να αποκτά ευρύτητα μετά το 16ο αιώνα με την αποκάλυψη της γεωγραφικής διαστάσεως του κόσμου και τη διαμόρφωση καναλιών εξερευνήσεως, αναζητήσεως πρώτων υλών, κατα- κτήσεως εδαφών και δουλεμπορίου. 5. Θεωρητικές ενατενίσεις από την Αναγέννηση (17ος αιώνας) A. Nussbaum: A Concise History of the Law of Nations, Ν.Υ. 1962 – M. Lachs: The Teacher in International Law. Teachings and Teachers, The Hague 1982 – E. Roucounas: «The Idea of Justice in the Works of Early Scholars of International Law», Liber Amicorum Georges Abi-Saab 2001. Η αποτύπωση των κανόνων του διεθνούς δικαίου έγινε κατά πρώτο λόγο στα έργα των κλασικών συγγραφέων του κλάδου. Οι πρώτες απόπειρες αποχωρισμού της νομιμότη- τας της διεθνούς συμπεριφοράς των κρατών από τη θεολογία εκδηλώθηκαν όταν οι βασι- λείς της Ισπανίας ζητούσαν νομιμοποίηση για την κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου. Ο δομηνικανός καλόγερος Francisco de Vitoria, καθηγητής της θεολογίας στο Πανεπιστή- μιο της Salamanca, για πρώτη φορά υποστήριξε πως δεν υπάρχουν ευρωπαίοι και «άλ- λοι». Πως όλοι οι λαοί έχουν το δικαίωμα, αν είναι συγκροτημένοι κάτω από αυτοτελή πολιτική εξουσία, να διεκδικούν ίσα δικαιώματα στις μεταξύ τους σχέσεις. Στα έργα του Relectiones theologicae, Relectiones de Indis και De iure belli hispanorum in barbaros, ο Vitoria αρνήθηκε να θεωρήσει τους κατοίκους των «Ινδιών», δηλαδή της κατακτημέ- νης από τους Ευρωπαίους Αμερικής, ως αδέσποτα πράγματα (res nullius), που μπορούν να αποκτηθούν από οποιονδήποτε. Αλλά είτε επειδή έπρεπε να συμβιβασθούν τα ασυμβί- βαστα, είτε επειδή είχε πεποίθηση για το δικαίωμα της κατακτήσεως, ο Vitoria αναζήτησε στήριγμα της θεωρίας του στην αρχή της επικοινωνίας (jus communicationis) μεταξύ των λαών. Εδίδασκε λοιπόν ότι το δικαίωμα της κατακτήσεως απέρρεε από την άρνηση των κατοίκων της αμερικανικής ηπείρου να δεχθούν την επικοινωνία με τους Ευρωπαίους κα-