ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 1. Έννοια Το δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν υποχρεωτικά τη συμβίωση των μελών μιας κοινωνίας. Κατά την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, έγινε κατανο- ητό ότι οι κοινωνίες δεν μπορούσαν να επιζήσουν χωρίς κανόνες που να ρυθμίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι κανόνες αυτοί δημιουργήθηκα βαθμηδόν υπαγορευόμε- νες από την ιδέα της δικαιοσύνης. Κατά τον Πλάτωνα, ο βίος των ανθρώπων έχει ανά- γκη «ευρυθμίας». 21 Κατά τον Αριστοτέλη, «πολιτικόν ο άνθρωπος ζώον» και πιο εκτε- ταμένα «τούτο γαρ προς τάλλα ζώα τοις ανθρώποις ίδιον, το μόνον αγαθού και κακού και δικαίου και αδίκου και των άλλων αίσθησιν έχειν, η δε τούτων κοινωνία ποιεί οικί- αν και πόλιν». 22 Το δίκαιο επομένως αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο. Η εμφάνιση του δικαίου έγινε κατά εθιμικό τρόπο. Η άσκηση για μεγάλα χρονικά διαστήματα μιας ορισμένης συ- μπεριφοράς δημιούργησε τη συνείδηση για την υποχρεωτικότητά της, της με λατινι- κούς όρους opinio necessitatis. Έτσι δημιουργήθηκαν τα έθιμα, τα οποία συνιστούσαν άγραφους κανόνες δικαίου. Εν συνεχεία, για την παράβαση αυτών των κανόνων προβλέφθηκαν κυρώσεις, καθι- στώντας τους κανόνες εξαναγκαστικούς. Η έννοια του κανόνα δικαίου υφίσταται όμως και χωρίς την πρόβλεψη κυρώσεων. Οι κανόνες προσέλαβαν γραπτή μορφή με τη δη- μιουργία των πόλεων και τη δημοκρατική ή μη οργάνωσή τους. Οι κανόνες δικαίου με- ταβλήθηκαν σε νόμους. Οι οργανωμένες κοινωνίες κατά τους τελευταίους αιώνες προσέλαβαν κρατική μορ- φή, με τη σταδιακή απελευθέρωση τους από την εξουσιαστική επίδραση της παπικής εκκλησίας. Το κράτος, ταυτιζόμενο με το έθνος, αποτέλεσε το χώρο επιδίωξης υψη- λών στόχων και αξιών, όπως της ευημερίας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, χωρίς όμως να καθίσταται δυνατή η αποτροπή εχθροπραξιών και πολέμων, με αποκορύφω- μα τον καταστρεπτικότερο όλων, το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα ο κόσμος είναι οργανωμένος σε κράτη ή πολιτείες, εντός των οποίων βρίσκο- νται μικρότερες αυτοτελείς κοινωνίες, οργανωμένες σε δήμους, περιφέρειες ή ομό- σπονδες πολιτείες. Το κράτος, απλό ή ομοσπονδιακό, είναι σήμερα ο κύριος φορέ- ας του δικαίου ή, με άλλη έκφραση, της έννομης τάξης. Καίτοι οι διεθνείς οργανώσεις έχουν προσλάβει στις μέρες μας μεγάλη σημασία, οι κανόνες που παράγουν προϋπο- θέτουν κατ’ αρχήν για να ισχύσουν στο εσωτερικό των κρατών, τη συναίνεση των τε- λευταίων. Εξαίρεση φαίνεται να αποτελούν οι λεγόμενες υπερεθνικές οργανώσεις, ή με άλλα λόγια οι διεθνείς οργανώσεις ενοποιητικού χαρακτήρα, όπως είναι προπά- ντων η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και η νομική φύση της μοιάζει να είναι περισσότερο ομοσπονδιακού παρά διεθνούς χαρακτήρα. 23 21. Πρωταγόρας 326 Β. 22. Πολιτικά, 1253, α. 23. Βλ. Α. Πλιάκος, Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2 η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2018.