ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προσέγγιση του δικαίου μέσα από το πρίσμα της δικαιοσύνης οδηγεί στην αναζή- τηση των αξιών που καθοδηγούν τη διαμόρφωσή του, των κοινωνιολογικών και οικο- νομικών αιτίων που υπαγορεύουν τις επιλογές του νομοθέτη. Γενικά, οι κανόνες του δικαίου τείνουν προς την πραγμάτωση της ιδέας της δικαιοσύνης, έννοια γενικού και ασαφούς περιεχομένου. Κατά τον Πλάτωνα βασικό αίτημα της δικαιοσύνης είναι το αποδιδόναι εκάστω «κατ’αξίαν», ενώ κατά τον Αριστοτέλη «το ίδιον». Έτσι, ενώ η ιδέα της «διανεμητικής δικαιοσύνης» του Αριστοτέλη φαίνεται να προσιδιάζει στη σημερι- νή έννοια της αναδιανεμητικής δικαιοσύνης, ως απαίτησης της κοινωνικής δικαιοσύ- νης, η αντίληψη του Πλάτωνα παραπέμπει σε κριτήρια υπαγορευόμενα από την έν- νοια της αξίας, η ερμηνεία της οποίας ποικίλλει. Για την οικονομική επιστήμη η αξία πρέπει να προσδιοριστεί οικονομικά και μάλιστα εμπειρικά, σε συνάρτηση βέβαια με τη συμβολή της στην αύξηση της οικονομικής παραγωγικότητας. Η ιδέα της δικαιοσύνης έχει εκφραστεί με ειδικότερες απαιτήσεις που συνέχονται προς τα παραγγέλματα της ηθικής, την πραγμάτωση της ελευθερίας και της ισότητας. Το τρίπτυχο ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα της Γαλλικής Επανάστασης οδήγησε για πα- ράδειγμα στην Διακήρυξη του 1789, με την οποία κατοχυρώνονται οι θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα του ανθρώπου. Το περασμένο αιώνα, ιδίως μετά τις φρικα- λεότητες του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, έχουν θεσμοθετηθεί κείμενα αξιών, αρ- χών, ελευθεριών και δικαιωμάτων, τόσο στο διεθνές όσο και στο εσωτερικό των κρα- τών. Μεταξύ αυτών, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ενισχύει τα δικαιώματα που κατοχυρώνουν και προστατεύουν τα εθνικά συντάγματα. Τα δικαιώ- ματα αυτά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, 24 αποτελούν πλέον κεντρική επιδίωξη κάθε προηγμένης έννομης τάξης, υπό την έννοια ότι στηρίζεται και σέβεται τις αρχές της δημοκρατίας, της ελευθερίας, του κράτους δικαίου και του κοινωνικού κράτους. Ωστόσο, έστω και αν το θετικό δίκαιο, το δίκαιο δηλαδή που ισχύει σε μια χώρα δεν εί- ναι πλήρως εναρμονισμένο με τις απαιτήσεις της δικαιοσύνης, εξακολουθεί να ισχύ- ει. 25 Η σχολή του νομικού θετικισμού δεν αναγνωρίζει παρά μόνο τους κανόνες που θέτει το Κράτος. Ο προσδιορισμός του δικαίου μέσα από το πρίσμα των ιδεατών κα- νόνων, δηλαδή των κανόνων που αποβλέπουν στην πραγμάτωση της δικαιοσύνης, αποτελεί αντικείμενο ενασχόλησης του νομικού ιδεαλισμού που στηρίζεται στις αρχές του φυσικού δικαίου. Όλα τα σύγχρονα και δημοκρατικά συστήματα δικαίου επιδιώ- κουν την σύζευξη του φυσικού με το θετικό δίκαιο. Μόνο έτσι διαθέτουν την απαραί- τητη νομιμοποίηση για να αποσπούν τη συναίνεση των πολιτών στους οποίους απευ- θύνονται οι κανόνες δικαίου. Η ερμηνεία του δικαίου συμβάλλει πολλές φορές στην άμβλυνση επί το επιεικέστερο των κανόνων δικαίου. 24. Βλ. το δικαίωμα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας που κατοχυρώνεται από το άρθρο 5, παρά- γραφος 1, του Ελληνικού Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο «έκαστος έχει το δικαίωμα να ανα- πτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολι- τική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύ- νταγμα ή τα χρηστά ήθη». 25. Dura lex sed lex (σκληρός νόμος, αλλά νόμος).