ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κοινωνική ασφάλιση, ενώ ήταν δεσπόζουσα ως μέσον κοινωνικής προστασίας στα ανεπτυγμένα κράτη κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, σήμερα παρουσιάζει σημά- δια κόπωσης, κυρίως επειδή δεν έχει προσαρμοσθεί στα σύγχρονα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Οι ιδέες, οι νομικές έννοιες και τα μέσα της βιομηχανικής επα- νάστασης δεν αρκούν για να υποστηρίξουν τη μετάβαση από τη βιομηχανική κοινω- νία στην κοινωνία της πληροφορίας, από την εθνική ή την περιφερειακή οικονομία στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας 3 και τις συνακόλουθες αλλαγές των κοινωνι- κών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων των εργασιακών και των οικογενειακών. Η αυθυπαρξία του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης σε σχέση με την ιδιωτική ασφά- λιση από τη μια και με τα άλλα μέσα της κοινωνικής προστασίας από την άλλη θα κρι- θεί από την ικανότητα της προσαρμογής του στα νέα δεδομένα 4 . Η δημοσιονομική, η οικονομική και η κοινωνικοπολιτική κρίση της περιόδου 2010-2019, δεν συγκατα- λέγονται στα νέα δεδομένα, παρά τις δυσβάστακτες συνέπειες που επιφέρουν, διό- τι έχουν συγκυριακό και τοπικό χαρακτήρα σε σχέση με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές δομικές εξελίξεις που προαναφέρθηκαν. Με τις κρίσεις πάντως, συμπεριλαμβανομέ- νης και της υγειονομικής με τον Covid-19 στην περίοδο 2020-2021 αναδεικνύεται το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα: Πώς επί ανεπάρκειας πόρων, θα γίνει μια κοινωνικά δίκαιη και αποδεκτή κατανομή των παροχών; Oι νέοι ασφαλισμένοι και οι επόμενες γενεές των ασφαλισμένων δεν αντέ- χουν άλλο σε επιβάρυνση χάριν των παλαιών ενώ οι δυνατότητες της δημοσιονομικής επιβάρυνσης έχουν όρια που τίθενται και από την ΕΕ και από άλλους διεθνείς οργα- νισμούς αλλά και από την αδήριτο ανάγκη να διευκολυνθεί η οικονομική ανάπτυξη. Το δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης είναι ο κατ’ εξοχήν τόπος συνάντησης του ιδι- ωτικού δικαίου με το δημόσιο. Εμπνεύσθηκε από το ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο, εμφανίσθηκε ως κλάδος του εργατικού δικαίου και στη συνέχεια αυτονομήθηκε και στα δίκαια της ηπειρωτικής Ευρώπης εντάχθηκε στο δημόσιο δίκαιο, διατηρώντας πάντως ισχυρούς δεσμούς με το ιδιωτικό δίκαιο. Τα κοινωνικά δικαιώματα συνοψίζονται σε παροχές ή θετικές ενέργειες του κράτους προς τους πολίτες, οι οποίες χρηματοδοτούνται πρωτίστως από το ακαθάριστο εγ- χώριο προϊόν (AEΠ). O επιμερισμός του AEΠ, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι παροχές αυτές ή οι θετικές ενέργειες, καθώς και οι άλλες κρατικές υποχρεώσεις, αποτελεί κατ’ εξοχήν πολιτική επιλογή και απόφαση, η οποία στηρίζεται σε κρίσεις που αφορούν σε αξίες, σε οικονομικό και κοινωνικό κόστος, σε εξισορρόπηση του ατομικού και του γενικού συμφέροντος. Ωστόσο, η κοινωνική ασφάλιση παρουσιά- 3. Η παγκοσμιοποίηση σημαίνει ότι διακινούνται σε όλο τον κόσμο τα κεφάλαια και τα μέσα παραγωγής μεταξύ των οποίων και η εργασία και κατ’ αυτόν τον τρόπο επεκτείνονται οι αξίες και οι δομές της αγο- ράς εις βάρος της εξουσίας του κράτους να διαμορφώνει την κοινωνική δομή. Βλ. Haywood A., Πολιτι- κές ιδεολογίες, επιμ. Ν. Μαραντζίδης, εκδ. Επίκεντρο, 2005, σ. 563. 4. Konkolewsky H.H., «La sécurite sociale réquiert un «changement de modèle» pour continuer d’être un pilier du travail décent», Χαιρετισμός του Γενικού Γραμματέα της διεθνούς ένωσης για την Κοινω- νική Ασφάλεια (ISSA) στην 104η Διεθνή Συνδιάσκεψη Εργασίας που έγινε στη Γενεύη την 1.6.2015 και έχει δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα της Ένωσης, https://www.issa.int