ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ νομοθέτης θα διατηρήσει το υφιστάμενο ελλειμματικό σύστημα κοινωνικής ασφά- λισης και σε ποια κατεύθυνση θα το τροποποιήσει, εφόσον χρήζει τροποποιήσεων; Η κοινωνική ασφάλιση αποτελεί κλάδο που χαρακτηρίζεται από νομικό πληθωρι- σμό. Τούτο οφείλεται κατ’ αρχάς στον δυναμικό χαρακτήρα του θεσμού, αλλά και στις συνεχείς νομοθετικές προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση των εθνικών συστη- μάτων κοινωνικής ασφάλισης ώστε να αντιμετωπίσουν την κρίση. Στο παρόν έργο επιλέγονται τα κρίσιμα νομικά ζητήματα και η επ’ αυτών βασική νομοθεσία και νο- μολογία καθώς και οι κύριες θεωρητικές απόψεις που υποστηρίζονται. Η μεγάλη πε- ριπτωσιολογία και οι αποσπασματικές ρυθμίσεις οφείλονται συχνά στην προσπάθεια του νομοθέτη να μη θίξει τα θεμελιωμένα ασφαλιστικά δικαιώματα ούτε τις προσ- δοκίες των ασφαλισμένων που βρίσκονται κοντά στη συμπλήρωση των προϋποθέ- σεων για τη θεμελίωση ασφαλιστικού δικαιώματος. Ο νομοθέτης διαφοροποιεί το ασφαλιστικό καθεστώς συνήθως με βάση χρονικά κριτήρια (τον χρόνο υπαγωγής στην ασφάλιση ή/και τον χρόνο θεμελίωσης του δικαιώματος στις παροχές) και ορι- σμένες φορές με συνδυασμό χρονικών κριτηρίων με άλλα κριτήρια, όπως ηλικίας ή/και οικογενειακής κατάστασης. Τα αντικειμενικά αυτά κριτήρια επιτρέπουν κατ’ αρχήν τη διαφοροποίηση της ασφαλιστικής μεταχείρισης χωρίς να θίγουν την αρχή της ισότητας 5 , ενώ τα όρια των διαφοροποιήσεων ελέγχονται με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Η αναλογικότητα αποτελεί το ισχυρότερο όπλο για τον δικαστικό έλεγχο των νομοθετικών παρεμβάσεων στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Αναλο- γικότητα σημαίνει προσφορότητα της ρύθμισης για την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού και καταλληλότητα και ύπαρξη αλληλουχίας του μέτρου προς τον επιδιωκό- μενο σκοπό. Πάντως, το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) δέχεται ότι η παραβίαση της αναλογικότητας υπάρχει όταν είναι κατάδηλο ότι η παρέμβαση από τη φύση της είναι ακατάλληλη για τον σκοπό που επιδιώκει ο νομοθέτης ή αν υπερακοντίζει τον σκοπό αυτόν και όχι όταν αμφισβητείται απλώς η σκοπιμότητά της 6 . Στο παρόν έργο δίνεται έμφαση στο διεθνές και ειδικότερα στο ενωσιακό δίκαιο, δι- ότι αποτελούν το πλέον κατάλληλο πλαίσιο για την αντιμετώπιση των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων στην παγκόσμια οικονομία. Μεταξύ των προβλημάτων αυτών συγκαταλέγονται η διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής δια μέσου της προ- στασίας των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, όπως είναι οι μετανάστες, οι άνεργοι, οι ηλικιωμένοι και εν γένει όσοι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν επαρκές εισόδημα για να ζουν με αξιοπρέπεια, η λειτουργία βιώσιμων οικονομικά συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, η σύνδεση της κοινωνικής ασφάλισης με την ανάπτυξη κ.λπ . Το δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης αναλύεται στο παρόν έργο σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος , που αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, εξετάζεται η διαμόρφω- ση του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην 5. Ενδεικτικά, βλ. ΣτΕ 1039/2006, ΔιΔικ 2007, 1280, ΣτΕ 3431/2001, δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα Νό- μος, 3177/2004, ΕΔΚΑ 2005, 523, ΣτΕ 58/1999, ΕΔΚΑ 1999, 615, ΣτΕ 251/1989, ΕΔΚΑ 1990, 15. Αντίθε- τη μεμονωμένη και παλαιότερη είναι η απόφαση του ΑΠ (Ολ.) 1119/1977, ΝοΒ 1978, 931. 6. Ενδεικτικά, βλ. ΣτΕ 1149/1988, ΤοΣ 1988, 324, ΣτΕ 392/1992, ΤοΣ 1994, 150.