ΤΟ ΔΙΚΑΙΟΝ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΣ

Ι. Το δίκαιον της εκμεταλλεύσεως ως ιδιαίτερο τμήμα του εργατικού δικαίου 3 Ο εργοδότης έχει την εξουσία στο πλαίσιο άσκησης του συνταγματικά κατοχυρωμένου δι- καιώματός του να οργανώνει την επιχείρησή του και τις διαδικασίες παραγωγής εργασια- κού αποτελέσματος, πάντα εντός των ορίων της νομιμότητας, όπως αυτή οριοθετείται από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη συμβατική ελευθερία (άρθρο 5 § 1 Σ) 5 . Η εξουσία αυτή δεν είναι απόλυτη, αλλά περιορίζεται κυρίως από διατάξεις προστατευτικής εργατικής νο- μοθεσίας και από προστατευτικές αρχές, που έχουν πλέον και κανονιστικό περιεχόμενο, όπως είναι λ.χ. η αρχή της απαγόρευσης των δυσμενών διακρίσεων και η αρχή της ίσης μεταχείρισης 6 . Στο χώρο της εκμετάλλευσης αναπτύσσονται ιδιαίτερες δυναμικές και ιδί- ως δοκιμάζονται η προσωπικότητα και οι ατομικές ελευθερίες των εργαζομένων, όχι μό- νον κάθετα αλλά και οριζόντια. 1. Η παραγωγή εργασίας Η παραγωγή εργασίας, δηλ. το αποτέλεσμα ανθρώπινης ενέργειας, μπορεί να έχει αποδέ- κτη, δηλ. να διεξάγεται για λογαριασμό άλλου ή να αποτελεί απλή εξωτερίκευση εσωτερι- κής ενέργειας, διενεργούμενη δι’ ίδιον όφελος. Στον ΑΚ ρυθμίζεται η σύμβαση εργασίας και η παροχή υπηρεσιών (άρθρα 648 έως 680) με αποδέκτη κάποιον άλλον, στο πλαίσιο εκδήλωσης οικονομικής δραστηριότητας. Οι διατάξεις αυτές αποτελούν τη βάση, στην οποία έχει αναπτυχθεί ένας ιδιαίτερος κλάδος του ιδιωτικού δικαίου με οικονομική αξία. Ο εργοδότης αξιοποιεί την παραγωγή εργασίας στην εκμετάλλευση, την οποία οργανώνει κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να εξυπηρετείται οργανικά ο επιδιωκόμενος σκοπός της. Η προς έτερον εργασία παρέχεται έναντι οικονομικού ανταλλάγματος. Ο ανταλλακτικός χα- ρακτήρας, που βρίσκεται στον πυρήνα της εργασιακής σχέσης, είναι μεν ουσιώδης αλλά ανεπαρκής για να περιγράψει τη σχέση που δομείται μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου με στόχο την παραγωγή εργασίας έναντι μισθού εγγενώς ως σχέση ανισότητας. Η ανισό- τητα δεν είναι μόνο κοινωνική αλλά και δομική, διότι ο εργοδότης διαθέτει το οργανωτι- κό πλεονέκτημα. Γι’ αυτό και έχουν αναπτυχθεί μηχανισμοί και θεσμοί αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού. Το εργατικό δίκαιο περιέχει προστατευτική εργατική νομοθεσία, ενώ το ειδικότερο μέρος του, το συλλογικό εργατικό δίκαιο, δημιουργεί το αναγκαίο αντίβαρο αντιτάσσοντας συλλογικότητα απέναντι στην εργοδοτική ισχύ. Την ειδική αυτή νομοθεσία πρέπει να έχουν υπόψη τους οι συντελεστές διαμόρφωσης της παραγωγικής διαδικασίας και των εργασιακών σχέσεων στην εκμετάλλευση. 2. Η συμβατική ελευθερία στη θεμελίωση των εργασιακών σχέσεων Η σύμβαση εργασίας είναι απόρροια της συμβατικής ελευθερίας που αναμφίβολα συνι- στά αξιωματική αρχή της έννομης τάξης μας. Η συμβατική ελευθερία συνιστά ειδικότερη 5.  Λαδάς , Το Δικαίωμα της Προσωπικότητας του Εργαζομένου, 2018, σ. 10 επ. 6.  Λαδάς , Οι περιορισμοί της επιχειρηματικής ελευθερίας του εργοδότη, σε Τιμ. Τόμο Π. Παπανικολάου , Συμβατική ελευθερία και Δικαιοσύνη, 2020, σ. 539 επ. 4 5 6 7