ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

2 Ατομικές εργασιακές σχέσεις 1.1. Μισθωτή εργασία και η αυτονόμηση του εργατικού δικαίου Α. Εργασία και το δίκαιο της μισθωτής εργασίας Το θετικό δίκαιο δεν περιέχει ορισμό της έννοιας της εργασίας (travail, labour, Arbeit). Γενικότερα, η χρήση της λέξης παραπέμπει γενικώς σε κάθε ανθρώπινη δρα- στηριότητα που στηρίζεται στην καταβολή σωματικών και πνευματικών προσπαθει- ών για την παραγωγή κάποιου επιθυμητού ή επιβεβλημένου αποτελέσματος επί του εξωτερικού κόσμου. Η έννοια αυτή, στη σύγχρονη εκφορά της, δεν αναφέρεται μόνο σε επικερδείς απασχολήσεις, δηλαδή που έχουν ως κύριο σκοπό το οικονομικό όφε- λος του απασχολουμένου, αλλά και σε μη οικονομικά επικερδείς ανθρώπινες δραστη- ριότητες, οι οποίες ωστόσο είναι ωφέλιμες τόσο για τον απασχολούμενο όσο και γενι- κότερα (π.χ. δραστηριότητες που ασκούνται στο πλαίσιο της οικογενειακής ή οικιακής ζωής ή δραστηριότητες που αποβλέπουν στην βελτίωση του ατόμου για κάποιο ανώ- τερο σκοπό, όπως π.χ. η μελέτη του επιστήμονα ή του σπουδαστή). Η μισθωτή εργασία των σύγχρονων εποχών, παρεχόμενη στο πλαίσιο ενός εκτε- ταμένου καταμερισμού της εργασίας, αποτελεί προφανώς μέσο παραγωγής οι- κονομικής αξίας (ressource économique, economic value). Πρόκειται για εργα - σία-εμπόρευμα που τιμολογείται κατά κανόνα στην αγορά εργασίας με ελεύθερη διαπραγμάτευση μεταξύ εργοδότη (που αναζητεί εργασία) και εργαζόμενου (που προ- σφέρει εργασία) 1 . Υπό την οικονομική αυτή προσέγγιση, η εργασία αποτελεί μια μορ- φή εμπορεύματος που πωλείται και αγοράζεται στο πλαίσιο λειτουργίας της οικονο- μίας της αγοράς, αυτής της κατάκτησης των συγχρόνων κοινωνιών που επιτρέπει την ανάπτυξη και ικανοποίηση των ατομικών επιθυμιών και ταυτόχρονα σπέρνει τους σπόρους των προσδοκιών για την ελευθερία 2 . Εδώ, ακριβώς, εμφανίζεται με τον κα- λύτερο τρόπο η διαφορά της σημερινής παραγωγικής εργασίας από την επαχθή εργα- σία της εποχής της δουλείας. Η αναφορά στη Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας του 1944 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) ότι « η εργασία δεν είναι εμπόρευμα » (« Labor is not a commodity »), έχει την έννοια ότι η εργασία δεν είναι ένα εμπόρευμα όπως όλα τα άλλα και όχι ότι βρίσκεται εκτός αγοράς. Πράγματι, η εργασία, πέραν του χαρακτήρα της ως εμπορεύ- 1. Κατά τον μεγάλο οικονομολόγο και φιλελεύθερο στοχαστή Adam Smith (1723-1790) υφίσταται ένα «φυσικό» επίπεδο αμοιβής, που αποκαλείται «μισθός επιβίωσης» και αντιστοιχεί στο ελά- χιστο αναγκαίο για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Δηλαδή ο «μισθός επιβίωσης» συ- νιστά τις ελάχιστες αποδοχές για να είναι κατορθωτή η διατήρηση στη ζωή του εργαζόμενου, ώστε να μπορεί να συνεχίσει να εργάζεται και συνεπώς να μην μειώνεται στην κοινωνία η προσφορά ερ- γασιακής δύναμης. Η διαδικασία αυτή, κατά τον Κάρολο Μαρξ (1818-1883), αποτελεί ταυτόχρο- να το μέσον της συνέχισης της ανθρώπινης «αλλοτρίωσης», για την παύση της οποίας προτείνει την κομουνιστική ουτοπία. 2. Βλ. Fontaine L ., Le Marché. Histoire et usages d’une conquête sociale, Gallimard, 2014, σελ. 15.