ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

IX Πρόλογος Ένα από τα βασικότερα ερωτήματα που έχει απασχολήσει την οικονομική επιστήμη, εδώ και δεκαετίες, είναι «γιατί δημιουργούνται συστηματικά δημοσιονομικά ελλείμματα στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες;». Το σωρευτικό αποτέλεσμα των συνεχών ελλειμμάτων είναι η σταδιακή συσσώρευση υψηλού δημόσιου χρέους, με σημαντικές αρνητικές συ- νέπειες για την αναπτυξιακή και κοινωνική πολιτική μιας χώρας. Για παράδειγμα, στις χώ- ρες του ΟΟΣΑ, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από περίπου 40% κατά μέσο όρο το 1975 σε περίπου 70% το 2006. Η χώρα μας δεν αποτέλεσε εξαίρεση από τη γενικότερη αυτή τάση. Η συστηματική εμφάνιση δημόσιων ελλειμμάτων και η κατά συνέπεια αύξηση του δημό- σιου χρέους σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, και μάλιστα για μεγάλες χρονικές περιόδους, υποδηλώνει ότι υπάρχουν ενδογενείς παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέ- λιξη αυτή. Θεωρητικές και εμπειρικές μελέτες υποστηρίζουν ότι η έλλειψη δημοσιονομι- κής πειθαρχίας και η ανεπαρκής δημοσιονομική διαχείριση αποτελούν τέτοιους συστη- μικούς παράγοντες. Κατά συνέπεια, το ερώτημα που τίθεται και που έχει μεγάλη σημασία για τη χώρα μας είναι πώς διασφαλίζεται η δημοσιονομική πειθαρχία. Δύο είναι οι κύριοι μηχανισμοί διασφά- λισης δημοσιονομικής πειθαρχίας που έχουν που έχουν κατά καιρούς τεθεί σε εφαρμογή στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ: (α) οι δημοσιονομικοί κανόνες και (β) οι ανεξάρτητοι δημοσιονομικοί θεσμοί. Όπως όλοι οι κανόνες, έτσι και οι δημοσιονομικοί κανόνες αυξάνουν την αξιοπιστία των κυβερνώντων γιατί τους δεσμεύουν και τους υποχρεώνουν στην εκπλήρωση των ποσο- τικών τους στόχων. Οι δημοσιονομικοί κανόνες μπορεί όντως να είναι πολύ αποτελεσμα- τικοί, ιδίως όταν προβλέπουν συγκεκριμένες κυρώσεις σε περίπτωση που δεν τηρηθούν. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι δημοσιονομικοί κανόνες στερούνται μειονεκτημάτων: ενθαρρύνουν, για παράδειγμα, την υιοθέτηση προκυκλικών (και όχι αντικυκλικών) πο- λιτικών. Κάτι τέτοιο, άλλωστε δεν βίωσε η χώρα μας στην περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής; Επιπλέον, οι κανόνες είναι συνήθως ποσοτικοί (και ενδεχομένως θέτουν αυθαίρετα όρια στο χρέος και τα ελλείμματα) και ως εκ τούτου δεν συμβάλλουν στη βελ- τίωση της ποιότητας της δημοσιονομικής πολιτικής. Πόσο ποιοτικά σωστή μπορεί να είναι για παράδειγμα η μείωση του ελλείμματος μέσω της μείωσης του ΠΔΕ; Τέλος οι κανόνες ενδέχεται να ενθαρρύνουν την εφαρμογή δημιουργικής λογιστικής στην επίτευξη των δη- μοσιονομικών στόχων. Κάτι τέτοιο φαίνεται να έγινε στο παρελθόν από πολλές χώρες της σημερινής ευρωζώνης για την ικανοποίηση των κριτηρίων της Συνθήκης του Μάαστριχτ και εν συνεχεία του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Συμπερασματικά, οι δημοσιονομικοί κανόνες, παρά την ευρεία εφαρμογή τους, ενέχουν σημαντικά προβλήματα. Μια θεραπεία στα προβλήματα αυτά είναι η υιοθέτηση ευέλι-