ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Κεφάλαιο B: Νομικός Θετικισμός 31 Ο Χαρτ υπερασπιζόμενος την θεωρία του νομικού θετικισμού έναντι της θεωρίας του Ντουόρκιν αναφέρει ότι ο Ντουόρκιν παρερμηνεύει τον Χαρτ. ‘Dworkin misrepresents my form of legal positivism. He treats my doctrine of the rule of recognition as requiring that the criteria which it provides for the identification of law must consist only of historical facts and so as an example of ‘plain-fact positivism’. But though my main examples of the criteria provided by the rule of recognition are matters of what Dworkin has called ‘pedigree’, concerned only with the manner in which laws are adopted or created by legal institutions and not with their content, I expressly state both in this book (p. 72) and in my earlier article ‘Positivism and the Separation of Law and Morals’ that in some systems of law, as in the United States, the ultimate criteria of legal validity might explicitly incorporate besides pedigree, principles of justice or substantive moral values, and these may form the content of legal constitutional restraints.’ 91 Ως προς τα κενά του νόμου , πάντως, ήδη ο Αριστοτέλης είχε εντοπίσει το πρόβλη- μα στα Ηθικά Νικομάχεια (αναλύει τις έννοιες της αρετής, του αγαθού, της ευδαι- μονίας, της γενναιοδωρίας, της μεγαλοψυχίας, της αιδούς, της διανεμητικής και διορθωτικής δικαιοσύνης, της αμοιβαιότητας, της ισότητας, της επιείκειας, της αυ- τοδικίας, της εκούσιας και ακούσιας πράξης, της άγνοιας, της προαίρεσης, του φυ- σικού δικαίου, του πολιτικού δικαίου, της νόησης, της μεσότητας). ὅταν οὖν λέγῃ μὲν ὁ νόμος καθόλου, συμβῇ δ' ἐπὶ τούτου παρὰ τὸ καθόλου, τότε ὀρθῶς ἔχει, ᾗ παραλείπει ὁ νομοθέτης καὶ ἥμαρτεν ἁπλῶς εἰπών, ἐπανορθοῦν τὸ ἐλλειφθέν, ὃ κἂν ὁ νομοθέτης αὐτὸς ἂν εἶπεν ἐκεῖ παρών, καὶ εἰ ᾔδει, ἐνομοθέτησεν. Όταν λοιπόν ο νόμος μιλάει γενικά/καθολικά και υπάρξει μια περίπτωση/ υπόθεση σχετική με αυτόν, που όμως δεν καλύπτεται από τη γενική/καθολική διατύπωσή του, τότε το σωστό είναι, εκεί που ο νομοθέτης έκανε παράλειψη και έσφαλε εξ αιτίας της γενικότητας της διατύπωσής του, να διορθώνεται η παράλειψη με το να ορίζεται αυτό που και ο ίδιος ο νομοθέτης θα όριζε, αν ήταν εκεί παρών, και που θα το είχε ασφαλώς περιλάβει στον νόμο του, αν είχε λάβει γνώση της συγκεκριμένης περίπτωσης/υπόθεσης. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, V, 10, 1137β 19-23 Γενικότερα, αν κάποιος μελετήσει τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλους, θα μπο- ρέσει να βρει πολλά από τα ζητήματα που απασχολούν σήμερα την Φιλοσοφία του κανονιστική πρόταση προκειμένου να διατυπωθεί ένας περιορισμένος ισχυρισμός χωρίς να υιοθετούν την κανονιστική αυτή θέση.» 91. Hart HLA, The Concept of Law, Third Edition, Oxford University Press, Oxford, 2012, 247 .