ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

30 Πρώτο Μέρος - Θεωρίες Φιλοσοφίας Δικαίου αχωρισμός της περιγραφής του τι είναι το δίκαιο από την συζήτηση του πώς θα έπρεπε να είναι το δίκαιο , de lege lata, de lege ferenda 87 ), επέκρινε τις απόπειρες ανάλυσης του δικαίου με αυστηρά εμπειρικούς όρους. Ως προς αυτό ακολουθούσε μια ανερχόμενη και με σημαντική επιρροή άποψη ότι οι κοινωνικές επιστήμες απαι- τούν προσέγγιση σαφώς διαφορετική από εκείνη των φυσικών επιστημών, προσέγ- γιση βασιζόμενη στην κατανόηση όχι απλώς των πράξεων που συμβαίνουν, αλλά και του νοήματος που έχουν αυτές οι πράξεις για τους συμμετέχοντες στις πρακτι- κές ή στους θεσμούς που μελετούμε. Ο Χαρτ διαφώνησε με τους Ώστιν και Μπέν- θαμ ότι το δίκαιο είναι σύνολο προσταγών, διαταγών που βασίζονται σε απειλή εξα- ναγκασμού 88 . Ο Χαρτ διέκρινε τους κανόνες από τις συνήθειες, χαρακτήριζε το έργο του « δοκίμιο περιγραφικής κοινωνιολογίας », διότι συχνά βασίστηκε σε διακρίσεις εννοιών που είχαν τις ρίζες τους στην γλωσσική χρήση, η οποία με την σειρά της βασιζόταν σε διαφορές ως προς την συμπεριφορά και την στάση, τόνιζε (σε αντίθεση προς τον Ώστιν) ότι το δίκαιο είναι πολυσχιδές, αντιπαραθέτει τους πρωτεύοντες κανόνες που εφαρμόζονται απ’ ευθείας στους πολίτες προς τους δευτερεύοντες κανόνες , π.χ. κανόνες αλλαγής, κανόνες απονομής δικαιοσύνης και κανόνες αναγνώρισης. Κεντρική θέση στην θεωρία του Χαρτ κατέχει η έννοια του κανόνα αναγνώρισης 89 , όπως και η εσωτερική θεώρηση των κανόνων και του δικαίου 90 . και τον τρόπο που αυτά συμβάλλουν στην αλλαγή πλεύσης του νομοθέτη και των θεωρητι- κών του δικαίου, π.χ. βλ. πιο πάνω Πουρνάρας για τον Χρότιους (φυσικό δίκαιο). Ειδικά για την σχέση δικαίου και ηθικής από την σκοπιά του νομικού θετικισμού, των δικαιωμάτων, της οικο- νομικής ανάλυσης του δικαίου, της πολιτικής ανάλυσης του δικαίου βλ. Coleman J., Markets, Morals and the Law , Oxford University Press, Oxford, 2003. 87. Σταμέλος Χ., Ρίζος Κ., Πατέτσου Π., Κείμενα Ξένων Γλωσσών, Για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών, Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2010, 6. 88. Bix, όπ ., 71-72. 89. Bix, όπ ., 73-75. «Ο κανόνας αναγνώρισης αποτελείται από ένα σύνολο κριτηρίων με βάση τα οποία οι αξιωματούχοι που έχουν επίσημη νομική ιδιότητα προσδιορίζουν ποιοι κανόνες αποτελούν και ποιοι όχι μέρος του νομικού συστήματος. Τα κριτήρια αυτά αναφέρονται ως τρόποι δικαιολόγησης των πράξεων των αξιωματούχων, μολονότι εν μέρει τα κριτήρια δια- μορφώνονται επίσης από τις πράξεις τους. Ορισμένες φορές τα εφαρμοζόμενα κριτήρια προ- βλέπονται σε επίσημο νομικά δεσμευτικό κείμενο, π.χ. γραπτό Σύνταγμα, ή τουλάχιστον εκ- φράζονται καθαρά στις προϋποθέσεις, π.χ. για να κυρωθεί ένας νόμος, το νομοσχέδιο πρέπει να ψηφιστεί από την πλειοψηφία κάθε σώματος του Κογκρέσου στις ΗΠΑ και μετά να υπο- γραφεί από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ,. Άλλες φορές, τα κριτήρια που σέβονται οι αξιωματούχοι μπορεί να καθορίζονται εκ των υστέρων με αναφορά στις αποφάσεις που αυτοί έλαβαν.» 90. Bix, όπ., 76-80. «Το δίκαιο αποτελεί ανθρώπινο δημιούργημα για να εξυπηρετούνται ανθρώ- πινοι σκοποί και απαιτεί την συμμετοχή των ανθρώπων. Η κατανόηση κάθε κοινωνικής δια- δικασίας συμπεριλαμβανομένου του δικαίου ανήκει σε άλλο είδος από την κατανόηση των διαδικασιών που είναι καθαρά φυσικές, χημικές ή βιολογικές. Η επιστημονική προσέγγιση της κοινωνικής θεωρίας στηρίζεται μόνο σε δεδομένα που είναι αντικειμενικά. Ο Ραζ προσπάθη- σε να υπερασπιστεί μια ενδιάμεση θέση ανάμεσα στις εξωτερικές θεωρήσεις και τις πλήρως δεσμευμένες εσωτερικές με μια πρόταση που την αποκαλεί κρίσεις από συγκεκριμένη σκοπιά ή αδέσμευτες κανονιστικές κρίσεις. Πρόκειται για κρίσεις που αποδέχονται μια συγκεκριμένη