ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

22 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ, ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡIΚΟΥ ΔIΚΑIΟΥ τα αρχαιότατα χρόνια μέχρι σήμερα το εμπόριο αποτέλεσε αμφιλεγόμενη (ηθικά τουλάχι- στον) δράση . Διότι, ενώ η ανάγκη του εμπορικής δράσης είναι προφανής, φαινόμενα όπως η καταπλεονεκτική εμπορία, οι ληστρικές τιμές, η κερδοσκοπία σε ευαίσθητα, επικίνδυνα ή απαγορευμένα αγαθά, οδηγούν συχνά σε ηθική απαξίωση της εμπορίας και των εμπόρων. Παρατηρείται ότι το εμπόριο τείνει να καταλάβει κάθε τι για το οποίο υπάρχει πελάτης και άρα κέρδος, μετατρέποντάς το αυτόματα σε εμπόρευμα: Συγχωροχάρτια και λείψανα αγί- ων κατά το Μεσαίωνα, δουλεμπόριο σε όλες τις εποχές, ιδιαίτερα δε σήμερα όπλα, ναρκω- τικά, αρχαιότητες, πληροφορίες για την ιδιωτική ζωή προσώπων, μοσχεύματα, στρατιωτι- κά μυστικά, βρώμικο χρήμα, προϊόντα τηλεφωνικών υποκλοπών, κάθε «μαύρη αγορά». Η εμπορικοποίηση των πάντων ενοχλεί (φυσιολογικά!) τους ίδιους τους εμπορικολόγους 48 . Η πρόσφατη οικονομική κρίση ανανέωσε τη συζήτηση για τη σχέση του ΕμπΔ με την ηθική. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι η κρίση αυτή οφείλεται στο ότι κατά την επιδίωξη του κέρδους αγνοήθηκαν ορισμένες βασικές αρχές, που παραδοσιακά προσδιόριζαν το πρό- τυπο του έντιμου και ενάρετου εμπόρου 49 . 48. Βλ. Κοτσίρη, Η επερχόμενη εποχή της καθολικής εμπορευματοποίησης – διαπλοκή δικαίου και ηθικής. Ομιλία κατά την επίσημη υποδοχή του ως αντεπιστέλλοντος μέλους της Ακαδημίας Αθηνών (9.3.1999), Πρακτικά τ. 74 (1999), τεύχος β', σ. 166 επ. Βλ. και Ν.Ρόκα, Εκμετάλλευση και προστασία της διαφη- μιστικής αξίας, ΕΕμπΔ 1999, 1, 14: «Η εμπορικοποίηση των πάντων» έχει λάβει «αχαλίνωτες διαστά- σεις» . 49. Βλ. π.χ. Karsten Schmidt , Finanzkrise und Wirtschaftsrecht – Überlegungen über die Aufgabe von Juristen in Anbetracht des aktuellen Krisengeschehens, τιμ.τόμ. H.-J.Hellwig, 2010, σ. 311, 314 («ehr- barer Kaufmann»). Το εμπόριο ως μεμπτή δράση Στην αρχαία φιλοσοφία εκδηλώθηκε συχνά η αποστροφή προς το εμπόριο, ως κοινωνικά κατώτερη ή και «παρά φύσιν» δράση. Κατά τον Πλάτωνα (Πολιτεία Β’ 371d) με το εμπόριο ασχολούνται «εν μέν ταίς ορθώς οικουμέ- ναις πόλεσι σχεδόν τι οι ασθενέστατοι τά σώματα καί αχρείοί τι άλλο πράττειν» . Ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1257b) στιγματίζει το είδος εκείνο της «χρηματιστικής» (της τέχνης δηλ. να πλουτίζει κανείς από την ανταλλαγή αγαθών), που είναι το «καπηλικόν» (το κερδοσκοπικό εμπόριο διά χρημάτων), «τό μέν πρώτον απλώς ίσως γινόμενον, εί- τα δι’ εμπειρίας ήδη τεχνικώτερον, πόθεν καί πώς μεταβαλλόμενον πλείστον ποιήσει κέρδος. Διό δοκεί η χρη- ματιστική μάλιστα περί τό νόμισμα είναι, καί έργον αυτής το δύνασθαι θεωρήσαι πόθεν έσται πλήθος χρημάτων. Ποιητική γάρ είναι πλούτου καί χρημάτων. [...] Καί δοκεί περί τό νόμισμα αύτη είναι, τό γάρ νόμισμα στοιχείον και πέρας τής αλλαγής εστίν» . Ο Αριστοτέλης θεωρεί (1258b) ότι το χρήμα δεν μπορεί να αποφέρει τόκο, διότι απορρέει από παρά φύση χρήση του νομίσματος ( «ο δέ τόκος γίνεται νόμισμα εκ νομίσματος, ώστε καί μάλιστα παρά φύσιν ούτος των χρηματισμών εστιν» ). Ο δε Κικέρωνας (De οfficiis I, XLII, 150) κατατάσσει στα χυδαία επαγγέλματα εκείνα των εμπόρων που αγοράζουν από χονδρεμπόρους για να μεταπωλήσουν λιανικά, αφού δεν κερδίζουν χωρίς να απατήσουν ( «sοrdidi etiam putandi, qui mercantur a mercatοribus, quοd statim vendant; nihil etiam prοficiant, nisi admοdum mentiantur; nec verο est quiquam turpius vanitate» ). Η χριστιανική άποψη ήταν αυστηρότερη. Η «χυδαιότητα» της διαμεσολάβησης και το ασυμβίβαστο του κέρδους με τις γνήσιες χριστιανικές αρετές δημιούργησαν προκαταλήψεις κατά της εμπορίας και των εμπόρων. Η Αγία Γραφή σε διάφορα σημεία θεωρεί ότι το εμπόριο αποτελεί είτε βλασφημία (π.χ. Iωάνν. Β’ 15-16: «...καί ποιήσας φραγγέλιον εκ σχοινίων πάντας εξέβαλεν εκ τού ιερού, τά τε πρόβατα καί τούς βόας, καί τών κολλυβιστών εξέ- χεε τό κέρμα καί τάς τραπέζας ανέστρεψε, καί τοίς τάς περιστεράς πωλούσιν είπεν. άρατε ταύτα εντεύθεν. μή ποι- είτε τόν οίκον τού πατρός μου οίκον εμπορίου» ), είτε ένδειξη της ανθρώπινης ματαιότητας (π.χ. Iακ. Δ’ 14-15: «Άγε νύν οι λέγοντες. σήμερον ή αύριον πορευσόμεθα εις τήνδε τήν πόλιν καί ποιήσωμεν εκεί ενιαυτόν καί εμπορευσόμεθα, και κερδήσωμεν. οίτινες ουκ επίστασθε τό τής αύριον. ποία γάρ η ζωή ημών; ατμίς γάρ εστιν η πρός ολίγον φαινομένη...» ). Οι Πατέρες της Εκκλησίας θεωρούσαν το εμπόριο κατώτερο από τις γεωργικές και βιοτεχνικές εργασίες. Και κυρίως δεν πρέπει να λησμονείται η απαγόρευση απόληψης τόκου, που σηματοδότη- σε την οικονομική εξέλιξη στη μεσαιωνική Ευρώπη.