ΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ρου, τόσο οι ιστορικές, όσο και οι πνευματικές ρίζες της, καθόρισαν τη σημερινή πολιτισμική της φυσιογνωμία. Υπ’ αυτή την έννοια, η ευρωπαϊκή νομική ιστο- ρία είναι η ιστορία ενός κοινού πολιτισμού 9 , έχοντας τις ρίζες της στο αρχαιο- ελληνικό δίκαιο, το ρωμαϊκό δίκαιο και τον χριστιανισμό. Η διαδικασία της οι- κονομικής και πολιτικής ενοποίησης που πραγματοποιήθηκε στην Ευρώπη κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, και εξακολουθεί να εξελίσσεται μέχρι και σή- μερα, αποτέλεσε ένα διαχρονικό όραμα πολλών ιστορικών προσωπικοτήτων 10 9. Όπως δε ευστόχως υποδεικνύει ο διακεκριμένος Βρετανός ιστορικός, Christopher Dawson, στο διάσημο βιβλίο του «The Making of Europe», ο κλασικός πολιτισμός της αρχαίας Ελλά- δας είναι η πραγματική πηγή της ευρωπαϊκής παράδοσης, διότι από τους αρχαίους Έλληνες αντλήθηκαν τα πιο ξεχωριστά χαρακτηριστικά της Δύσης σχετικά με την επιστήμη, τη φιλο- σοφία, τη λογοτεχνία, την τέχνη, την πολιτική σκέψη, τους ελεύθερους πολιτικούς θεσμούς και τις αντιλήψεις για το δίκαιο [σημειωτέον ότι στην πραγματεία του «Ηθικά Νικομάχεια», ο Αριστοτέλης αναφέρει κάτι αξιομνημόνευτο: « ἡ μὲν οὖν πατρικὴ πρόσταξις οὐκ ἔχει τὸ ἰσχυρὸν οὐδὲ (δὴ) τὸ ἀναγκαῖον, οὐδὲ δὴ ὅλως ἡ ἑνὸς ἀνδρός, μὴ βασιλέως ὄντος ἤ τινος τοιούτου· ὁ δὲ νόμος ἀναγκαστικὴν ἔχει δύναμιν, λόγος ὢν ἀπό τινος φρονήσεως καὶ νοῦ. καὶ τῶν μὲν ἀνθρώπων ἐχθαίρου- σι τοὺς ἐναντιουμένους ταῖς ὁρμαῖς, κἂν ὀρθῶς αὐτὸ δρῶσιν· ὁ δὲ νόμος οὐκ ἔστιν ἐπαχθὴς τάττων τὸ ἐπιεικές » (1180a)]. Έπειτα, είναι μάλλον κοινότοπη η διαπίστωση ότι -χωρίς τον ελληνισμό- ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, καθώς και η ευρωπαϊκή ιδέα εν γένει, θα ήταν κάτι το αδιανόη- το. Βεβαίως, ιδιαίτερα κρίσιμο ήταν και το έργο της Ρώμης όσον αφορά την επέκταση αυ- τής της παράδοσης στη Δύση [βλ. C. DAWSON, The Making of Europe: An Introduction to the History of European Unity, Publ. The Catholic University of America Press, 2003 (originally published: London: Sheed and Ward, 1932), σελ. 15 επ.]. Ενδεχομένως, να είχε κατά νου και τα ως άνω ο Albert Camus όταν περιέγραψε -με τον δικό του, γλαφυρό τρόπο- ότι η Ευρώ- πη «έζησε τις αντιφάσεις της, άκμασε στις διαφορές της και, σταθερά υπερβαίνοντας τον εαυτό της, δημιούργησε έναν πολιτισμό από τον οποίο εξαρτάται ολόκληρος ο κόσμος ακό- μη και όταν τον απορρίπτει» (βλ. A. CAMUS, Resistance, Rebellion, and Death: Essays, Publ. Knopf Doubleday Publishing Group, 2012, σελ. 243). 10. Η Ευρώπη είναι μια αρχαία ήπειρος, γνωστή για την ευδοκίμηση πλήθους διαφορετικών φιλοσοφιών, κινημάτων, ριζοσπαστικών ιδεών και διαδοχικών αλλαγών εξουσίας. Συχνά, δε, θεωρείται ότι η ιδέα της σύγχρονης, ενωμένης Ευρώπης ξεκίνησε αποκλειστικά μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου. Αυτό είναι εσφαλμένο. Λόγου χάριν, ο Γερμανός φιλό- σοφος, Friedrich Nietzsche, τάχθηκε υπέρ της ιδέας ότι η Ευρώπη θα ήταν πιο ισχυρή και επιτυχημένη αν ήταν ενωμένη. Προκειμένου, όμως, να επιτευχθεί αυτή η ενότητα, τα έθνη- κράτη έπρεπε να αποδεχθούν μια ευρύτερη ευρωπαϊκή αντίληψη. Ο Nietzsche, είχε σημει- ώσει ότι: «Αυτό που έχει σημασία είναι η μία Ευρώπη και βλέπω ότι προετοιμάζεται αργά και διστακτικά. Όλα τα σημαντικά και περισπούδαστα μυαλά αυτού του αιώνα ασχολήθη- καν με το έργο της προετοιμασίας, της επεξεργασίας και της προσμονής μιας νέας σύνθε- σης: η Ευρώπη του μέλλοντος ... τα μικρά κράτη της Ευρώπης - εννοώ τις σημερινές μας αυτοκρατορίες και κράτη - θα γίνουν οικονομικά αστήριχτα, μέσα σε σύντομο χρονικό δι- άστημα, λόγω της απόλυτης τάσης της βιομηχανίας και του εμπορίου να γίνονται όλο και μεγαλύτερα, ξεπερνώντας τα φυσικά όρια και καταλήγοντας παγκόσμια». Αυτή η «νέα» Ευρώπη, με την προοπτική της ενοποίησης, υπό την έννοια μιας ηθικής, πολιτικής και πο- λιτιστικής ολότητας, φαίνεται δε να είναι η τελική υλοποίηση της υπόσχεσης του Διαφω- τισμού, το είδος της υπόσχεσης που τόσο ενθουσιωδώς είχε αντιληφθεί, μέσα στην απε- ραντοσύνη της σκέψης του, και ο Γερμανός φιλόσοφος, Immanuel Kant. Παρότι ο Kant ενέκρινε την ιδέα μιας Ευρώπης ανεξάρτητων εθνικών κρατών, ήταν πεπεισμένος ότι η «δι- αρκής ειρήνη» θα μπορούσε να εξασφαλιστεί εκ της καθιέρωσης μιας κοινής ευρωπαϊκής