9 / 44
Τα θεμελιώδη δικαιώματα ανέκαθεν αποτελούσαν την «καρδιά» του δημοσίου δικαίου.
Η προβληματική τους κυμαίνεται από την πραγμάτευση φιλοσοφικών εννοιών (όπως της
ελευθερίας, της ισότητας και της ανθρώπινης αξίας) μέχρι την αντιμετώπιση πρακτικών ζη-
τημάτων (π.χ. συνταγματικότητα των τελών για την πρόσβαση στη δικαιοσύνη). Ταυτόχρο-
να, τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι εκείνα που επιβεβαιώνουν την ενότητα του δικαίου και
την ανεπάρκεια των αυστηρών διαχωριστικών γραμμών μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού
δικαίου: Όχι μόνο επειδή αποτελούν το θεμέλιο αρχών του ιδιωτικού δικαίου (λ.χ. ελευθε-
ρία των συμβάσεων, ανταγωνισμός), αλλά και επειδή δεν μπορεί πλέον να αμφισβητηθεί
ότι πολλές εκφάνσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιω-
τών.
Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για τα θεμελιώδη δικαιώματα έχει αυξηθεί και αυτό
είναι πλέον εμφανές και στα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων κατά τη διδασκαλία του μα-
θήματος. Οι λόγοι είναι πολλοί και συνδέονται με το γενικότερο ιστορικό πλαίσιο της επο-
χής: Η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος βελτιώνει τη ζωή μας, ταυτόχρονα όμως αυ-
ξάνει τους κινδύνους για μια σειρά από δικαιώματα. Αρκεί να σκεφθεί κάποιος τις απει-
λές για τον ιδιωτικό βίο, οι οποίες προέρχονται από τα σύγχρονα μέσα τηλεφωνικής υπο-
κλοπής και τα υπόλοιπα εξελιγμένα μέσα παρακολούθησης. Εξάλλου, οι απειλές της τρο-
μοκρατίας και γενικότερα της έξαρσης της εγκληματικότητας κλονίζουν αυτονόητα έως σή-
μερα δικαιώματα που συνδέονται με τον πυρήνα του κράτους δικαίου (π.χ. συνταγματι-
κές εγγυήσεις κατά την ποινική διαδικασία), ακόμη και το δικαίωμα να ντύνεται κάποιος
όποιος επιθυμεί (βλ. την απαγόρευση του «μπουρκίνι» στη Γαλλία). Σε όλα αυτά έχει προ-
στεθεί τα τελευταία χρόνια και η οικονομική κρίση, η οποία δοκιμάζει τα κοινωνικά δικαι-
ώματα και τον χαρακτήρα της ελληνικής έννομης τάξης ως κοινωνικού κράτους δικαίου.
Τέλος, η ίδια κρίση απέδειξε ότι σημασία δεν έχουν μόνο τα δικαιώματα, αλλά και οι θε-
μελιώδεις υποχρεώσεις των πολιτών, τις οποίες πολύ συχνά προσπερνάμε στο όνομα μιας
στρεβλής ατομοκεντρικής αντίληψης της έννομης τάξης μας.
Ο ανά χείρας συλλογικός τόμος εμφανίζει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Καταρχάς,
καλύπτει όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα, δηλαδή δεν περιορίζεται στα ατομικά και κοινω-
νικά. Αντιθέτως, προκειμένου να καταδειχθεί η συμπληρωματικότητα μεταξύ των διαφό-
ρων κατηγοριών των θεμελιωδών δικαιωμάτων συμπεριλαμβάνει και τα πολιτικά δικαι-
ώματα, τα οποία παραδοσιακά συνδέονται με το οργανωτικό μέρος του Συντάγματος και
διδάσκονται στο πλαίσιο του αντίστοιχου μαθήματος. Περαιτέρω, ως συλλογικό έργο χα-
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ