Η ΡΗΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ότι δεν υπάρχουν προηγούμενα όπου, αποσπασματικά έστω, υπήρξαν

προσπάθειες καταλογισμού φόρων σε περιστάσεις με έντονο το «άρωμα»

της φοροαποφυγής, και έχει κάποιο – ιστορικό έστω σε αυτή τη φάση –

ενδιαφέρον η σχετική νομική θεμελίωση.

3.1.2 Εικονικότητα

Ήδη από τη δεκαετία του 1950 υπάρχει πλήθος αποφάσεων της φο-

ρολογικής διοίκησης, αλλά και δικαστηρίων, που αφορούσαν σε περι-

πτώσεις σύστασης προσωπικών εταιρειών από επιχειρηματίες με συγγε-

νικά τους πρόσωπα (π.χ. συζύγους), με σκοπό να επωφεληθούν από τη

χαμηλότερη φορολογία που επιβαλλόταν στις εταιρείες αυτές, σε σχέ-

ση με τη φορολογία ατομικών επιχειρήσεων, χωρίς φυσικά τα συγγενι-

κά αυτά πρόσωπα να έχουν πραγματική ενασχόληση με τις οικείες επι-

χειρήσεις. Η νομική θεμελίωση των καταλογισμών ερείδεται στο ότι οι

σχετικές εταιρείες κρίθηκαν ως

εικονικές

110

. Πρόκειται για μια συλλογι-

στική που ως κοινό με τις διατάξεις περί φοροαποφυγής έχει την έμφα-

ση στην

πρόθεση

των μερών: όπου αποδεικνύεται ότι δεν υπήρχε πρό-

θεση σύστασης εταιρείας, η φορολογική διοίκηση έχει το δικαίωμα να

την αγνοήσει. Μάλιστα η νομολογία στις εν λόγω υποθέσεις τελικά κατέ-

ληξε ότι η κρίση περί εικονικότητας μπορεί να γίνει και από τα διοικητι-

κά δικαστήρια, και δεν προϋποθέτει καταρχήν κρίση από πολιτικά δικα-

στήρια ως προς την εμπορική ουσία της εταιρείας

111

. Ωστόσο, δεν παύει

η επίκληση της εικονικότητας να περιορίζεται από το γεγονός ότι καλύ-

πτει περιπτώσεις όπου, με βάση και τις αρχές του αστικού δικαίου (άρ-

θρο 138ΑΚ), μια δικαιοπραξία (π.χ. η σύσταση μιας εταιρείας) θα πρέπει

να κριθεί νομικά άκυρη. Επομένως, οι δυνατότητες εφαρμογής της σε πιο

περίπλοκες μορφές συναλλαγών, που νομικά είναι καθόλα έγκυρες, εί-

ναι πολύ πιο περιορισμένες. Σε αυτό οι διατάξεις περί φοροαποφυγής εί-

ναι σαφώς πιο ευρείες.

110. Βλ. σχετικά Χ. Τότση: «Ερμηνεία Φορολογίας Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών

Προσώπων», Εκδόσεις Πάμισος, 1994, Τόμος 2, σελ. 682-687. Βλ. επίσης Θ. Πα-

πακυριάκου: «Φορολογικό Ποινικό Δίκαιο». Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσα-

λονίκη, σελ. 177-180.

111. Για την προβληματική της συμπλοκής εικονικότητας κατά το αστικό δίκαιο και φο-

ρολογικών διατάξεων βλ. και Κ. Χριστοδούλου: «Φορολογικοί περιορισμοί στην

ελευθερία των συμβάσεων», σε Δ.Ε.Ε., Τόμος 11

ος

, Τεύχος 7/2005, σελ. 800-814,

όπου γίνεται και μια αναφορά στην – όχι μόνο θεωρητική περίπτωση – σύναψης

εικονικών συμβάσεων μίσθωσης έργου αντί για μίσθωση εργασίας.