26 / 30
258 Κεφάλαιο Τέταρτο
για αναδιάταξη των κρατικών δομών. Υπό τις συνθήκες αυτές η μεταρρύθμι-
ση είναι η «ημέρα» του τίτλου του παρόντος κεφαλαίου, δηλαδή το φως που
είναι αναγκαίο για την αναζωογόνηση της χώρας, που πρέπει όμως να ταξιδέ-
ψει μέσα στο σκοτεινό περιβάλλον της «νύχτας», δηλαδή να υπερνικήσει τε-
ράστιες εστίες αντίστασης και αντίδρασης σε καθετί το νεωτερικό
390
. Γι’ αυτό
είναι αμφίβολο αν τελικά το φως της μεταρρύθμισης θα αναδυθεί ή αν θα μεί-
νει για πάντα βυθισμένο στο σκότος της αδράνειας
391
. Σε κάθε περίπτωση πρό-
κειται για ένα γοητευτικό και αναγκαίο ταξίδι, το οποίο θα περιγράψω στη συ-
νέχεια σε ό,τι αφορά την μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος στο χώρο
της διοικητικής δικαιοσύνης. Μια μεταρρύθμιση που δεν έχει ανάγκη τη συ-
νταγματική αναθεώρηση για να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί στην πράξη. Το
«αίτημα» της συνταγματικής αναθεώρησης επανέρχεται διαρκώς και με έμφα-
ση, από πολιτικούς, από επιστήμονες και από άλλα πρόσωπα του δημοσίου
βίου, ως θεραπεία των δεινών που διέρχεται η χώρα
392
. Στην πραγματικότητα
πρόκειται για ένα άλλοθι στη στασιμότητα και την αδράνεια αλλά και για μια
απόπειρα του πολιτικού συστήματος να παρουσιάσει ανέξοδες πολιτικές και
να δημιουργήσει, έτσι, στην κοινή γνώμη την προσδοκία για ένα καλύτερο αύ-
ριο που θα προέλθει, δήθεν, μόνο μέσα από τροποποίηση του καταστατικού
390. Ο
Ν. Αλιβιζάτος
τονίζει: «...η Ελλάδα παρέμεινε υπανάπτυκτη, σχεδόν τριτοκοσμική,
τουλάχιστον ως το 1974. Ήταν ως εκ τούτου μοιραίο να βιώσει τραυματικά την έντα-
ξή της στην Ευρώπη και τον «εκ των άνω» εκσυγχρονισμό της. Μοιραία με την πρώτη
μεγάλη κρίση, το οικοδόμημα κατέρρευσε και οδηγηθήκαμε στα πρόθυρα της χρεο-
κοπίας, γιατί κανείς δεν τόλμησε να κάνει τις αναγκαίες τομές και να ξεριζώσει από
το κορμί της χώρας το καρκίνωμα του παρασιτισμού και του κοντόφθαλμου κέρδους»
(Πραγματιστές, δημαγωγοί και ονειροπόλοι, Εκδ. Πόλις, 2015, σ. 27).
391. Ο
Γ. Δερτιλής
σημειώνει ότι η γέννηση και η εφηβεία του ελληνικού κράτους στο 19ο
αιώνα διέφεραν ριζικά από τις παρόμοιες φάσεις των μεγάλων δυτικών κρατών. Η ελ-
ληνική περίπτωση σε τίποτα δε θυμίζει τη βρετανική διοικητική συνεισφορά, τη γαλ-
λική παράδοση αξιοκρατίας και τη γερμανική γραφειοκρατική μηχανή. Ο συγγραφέ-
ας τονίζει ότι τα δυτικά κράτη στηρίζονταν σε δύο στέρεες ιστορικές βάσεις: στην ανα-
πτυγμένη κοινωνική και οικονομική υποδομή ενός προχωρημένου καπιταλισμού και σε
ώριμους αστικούς θεσμούς. Αντίθετα, στην Ελλάδα η γραφειοκρατία ήταν στην πραγ-
ματικότητα ένα αδιάρθρωτο σύνολο ατόμων που απλώς διεκπεραίωνε μερικές λει-
τουργίες του κράτους και όλες τις λειτουργίες των δικτύων πατρωνείας όπου ανήκαν.
Η κατάσταση αυτή ήταν το φυσιολογικό αποτέλεσμα της κυριαρχίας ενός μεταπρατι-
κού προκαπιταλισμού που ήταν όχι μόνο καθυστερημένος και περιφερειακός αλλά και
αντιφατικός προς το θεσμικό σύστημα (Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική
επέμβαση 1880-1909, Εκδ. Εξάντας, 1977, σ. 146.
392. Βλ.
Γ. Καραβοκύρη
, Το Σύνταγμα και η κρίση, Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δι-
καίου, Εκδ. Κριτική, 2015. Ο συγγραφέας παρατηρεί εύστοχα ότι ακόμα και στην επο-
χή της κρίσης οι μνημονιακές ρυθμίσεις εντάσσονται σε καθεστώς δημοκρατικής νομι-
μότητας και συνταγματικής ομαλότητας από την άποψη των νομικών γεγονότων, δη-
λαδή την έγκυρη ψήφιση από τη βουλή και την κρίση των δικαστηρίων και στη συ-
νέχεια τονίζει ότι «η κρίση είναι..μια νέα κανονικότητα, γιατί το δίκαιο είναι απόλυτα
συνδεδεμένο με την τελευταία».